[14 Haziran 2017] Mesele sadece Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Trump’a çok yakın durmaması, “aynı karede” fotoğraf vermemesi değil. Medyanın da buna dikkat etmesi; Erdoğan ile Trump’ı “aynı kare”ye koymamaya özen göstermesi; bu iki lider arasında kolay ve ucuz paralellikler çizmemesi. Trump’ı Türkiye okuyucusuna “ABD’nin Erdoğan’ı” diye anlaşılabilecek şekillerde lanse etmekten vazgeçmesi.
Fakat maalesef gerek ABD seçim kampanyası boyunca, gerekse seçim sonuçları alındığı andan, yani 2016 Kasım başlarından itibaren bu hatâ çok işlendi.
(a) Türkiye’nin Obama’nın Ortadoğu ve Suriye politikasından şikayetçi olması, Trump’a bu açıdan fazla kredi açmaya götürdü. PYD/YPG’ye karşı Türkiye’yi tercih edeceğine dair gerçekçi olmayan beklentileri besledi.
(b) Buna, Obama döneminde Amerika’nın eski hegemonyacı rolü ve konumundan vaz geçtiği (ve bunun iyi olmadığı); Trump kazandığında ise dünyayı yönetme iddiasının yeniden şahlanacağı gibi başka bir damar da karıştı. Türkiye’nin yeri, demokrasi, insan hakları ve çeşitli marjinal dâvâlar arasında kaybolup esası gözden kaçıran hımbıl Demokratlara karşı aslan Cumhuriyetçilerin yanı olarak belirlendi. ABD’nin hele Ortadoğu’da yeniden doğrulup kükremesi, Türkiye için ne anlama gelebilirdi? O ânın ve umutların öforisi içinde kimse bunu pek düşünmedi.
(c) FETÖ’ye karşı destek ve özellikle Fethullah Gülen’in Türkiye’ye iadesi, en azından ABD’den sınırdışı edilmesi konularında da benzer bir iyimserlik yükseldi. Bir kere buna, Amerika’nın bütün karmaşık hukuk süreçleri aşılarak bir çırpıda yapılabilirmiş gibi bakıldı. Türkiye’nin içinde ve medyada koparılan gürültü, kendi illüzyonunu, sahte gerçekliğini yarattı. Ha oldu ha olacak beklentisine girildi. Hattâ basının bir bölümü ABD’den ve Trump çevresinden gelen her habere Gülencileri üzdü mü sevindirdi mi diye bakar oldu. Beş on Türk öğrencinin Gülen karşıtı posterler taşıyan fotoğraflarına Pennsylvania’nın korkudan titrediği mealimnde resim altları yakıştırıldı. Trump ekibinden özellikle Michael Flynn neredeyse “bizim adamımız” gibi görülmeye ve gösterilmeye başladı.
(d) Daha genel olarak, AKP’nin ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’deki vesayet rejimine karşı mücadelesi ile Trump’ın ABD’deki konumu arasında kolay ve yüzeysel paralellikler kuruldu. Amerikan demokrasisinin Türkiye’ye kıyasla çok daha olgun ve süzülmüş, durmuş oturmuş kurumları, iyi işleyen bir başkanlık sisteminin zorunlu fren ve dengeleri (checks and balances) değil, aynen Türkiye’deki gibi halkın özgür iradesini kuşatan dikenli teller şeklinde yorumlandı. Bu da daha baştan Trump’ı Erdoğan benzeri bir “halk kahramanı”na dönüştürmeyi; Trump’ın zaferini “halkın zaferi” gibi yorumlamayı beraberinde getirdi.
* * *
Bunlar hep yanlıştı, sakattı, ucuz benzetmeler arayışıydı. Yanlıştı, çünkü soyut planda ele alındığında, evet, her demokrasinin seçimlerin ve parlamentoların yanı sıra başka hukuk kurumlarına da ihtiyacı vardır. Hukuki çerçevesi olmayan demokrasi olmaz. Dolayısıyla halkın iradesinin ifade bulmasını tamamlayan her kurum bir tür vesayet gibi görülemez. Türkiye başkadır, ABD başka. Amerika’da söz konusu kurumlar, Türkiye’deki gibi askerî-bürokratik bir modernizasyonun (ya da demokrasiyi içermeyen bir modernizasyonun) ürün ve araçları olarak ortaya çıkmadı. Doğrudan doğruya demokrasi sürecinin bir parçası ve sonucu olarak hayat buldu.
Zararlı oldu, çünkü (i) Trump’ın ne kadar görgüsüz bir hödük olduğunun; (ii) Amerikan milliyetçiliği ve tekelci kapitalizmi uğruna bütün dünyaya ne kadar zarar verebileceğinin; (iii) özellikle İslâm âlemini ne gibi yeni çatışma ve keşmekeşlere sürükleyebileceğinin… gözardı edilmesine ve bu konularda Türkiye kamuoyunun doğru bilgilendirilmemesine yol açtı. En basiti, Trump’ın İslamofobik seyahat yasaklarının ABD mahkemelerince bloke edilmesi, “yargı darbesi” teorisini olur olmaz her ülkeye, rastgele uygulama eğiliminde olanları (kendileri tabii kabul etmese de) açmaza düşürdü, zor durumda bıraktı.
Bugün ise Trump’ın (a) PYD/YPG konusunda en ufak bir değişiklik yapmadığı gibi, (b) Suudi Arabistan ziyaretiyle başlattığı yeni İran politikasının ve (c) onun uzantısında oluşan Katar ablukasının, hem Ortadoğu’da yeni bir Sünni-Şii mezhep çatışması başlatmak açısından arzettiği tehlike, hem de özellikle Türkiye’nin her bakımdan ne kadar aleyhine olduğu (ve daha da olacağı), artık iyice sırıtmaya başlamış bulunuyor.
Üstelik, daha önce de belirttiğim üzere, Trump’ın kendisi gerçekten çok kritik durumda. Rusya soruşturmasını tehlikeli noktalara götürmesinden korkarak işten attığı eski FBI direktörü James Comey’in Senato Komisyonu önündeki ifadesinin tahribatını, Adalet Bakanı Jeff Sessions’ın ifadesi onarmaktan çok uzak kaldı. Tersine, Sessions’ın birçok soruya habire “hatırlamıyorum” diye cevap vermesi ve geçmişte söyledikleriyle çelişkiye düşmesi, muhtemelen Trump yönetiminin bir kere daha aleyhine oldu.
Şunu da eklemek isterim ki Amerikan hukuk prosedürlerinin hiç şakası yoktur; bu gidişle pekâlâ impeach etmek suretiyle başkanlıktan uzaklaştırabilirler Trump’ı. Ve unutmayalım, o karar da alınırsa herhengi bir mahkeme tarafından değil, Temsilciler Meclisi ve Senatosu dahil Kongre’nin birleşik oylarıyla alınacaktır. Yani sonuçta, Amerikan milletinin en yüksek iradesini yansıtacaktır. Neresinden bakarsanız bakın, bu ihtimal karşısında “Trump dostu” bir profil vermek hiç iyi kaçmaz. Türkiye’nin bütün yumurtalarını bir sepete (ve hele yanlış sepete) koymaması gerekir. Medya açısından ise, “korkma, bizim gibi sıkı dur, sonunda altedersin” havalarına girmemek iyi olur. Tersine, işin doğrusu Trump’ı emperyalist, İslamofobik, anti-demokratik tutumlarından hareketle giderek daha fazla eleştiriyor olmaktır. Trump sonunda (Kongre’nin üçte iki oyuyla) impeach edilirse, bunu da Türkiye halkına “yargı darbesi” gibi göstermemeye şimdiden hazırlanılmalıdır.