Vahap Coşkun
Aranan devlete ulaşılamıyor!
AK Parti ve MHP’nin ortaklığında Türkiye’de çok ciddi bir anti-Kürt atmosfer yaratılıyor. Kürt kimliği, Kürtlüğü sembolize eden değerler, Kürtçe ve Kürdistan ismi adeta bir suç gibi sunuluyor. Kürtlere saldırmak için bekleyen bazı kamu görevlileri ve siviller için bu atmosfer, büyük bir imkân sağlıyor. Çeşitli bahanelerle Kürtlere yöneliyor, onlara ve değerlerine hakaret ediyor, onları maddi ve manevi ağır zararlara uğratıyorlar. Bunu yaparken pek pervasızlar; çünkü Kürtlere saldırdıkları için devlet tarafından gerektiği gibi cezalandırılmayacaklarını biliyorlar.
İsmet İnönü’ye mektup
“Tekrar ediyoruz Sayın İnönü, Cumhuriyet devleti hududları içinde ve mütekâsif olarak asgari sekiz milyon Kürt yaşamaktadır ve bunlar mesela Kıbrıs’taki Türkçe konuşan kitlenin haiz olduğu siyasi, içtimai, harsi ve iktisadi hakları serbestçe kullanmaktan vazgeçtik, kendilerine Kürt diyebilmek, anadillerini serbestçe konuşmak ve okuyup okutabilmek hakkına bile sahip değillerdir.”
Diyarbakır’ın insan hakları algısı
Rawest tarafından yürütülen “Diyarbakır İnsan Hakları Algısı” başlıklı araştırmanın katılımcılarına göre en çok kadınların ve Kürtlerin hakları ihlal ediliyor. Onları çocuklar takip ediyor. Kadınlar kadın kimliklerini, erkekler ise Kürt kimliklerini öne çıkarıyorlar. Eğitim düzeyi yüksek olanlar ve gençler, kadınların hak ihlaline uğradığını daha çok ifade ediyorlar. En çok hak ihlalinin devlet, erkekler ve yargı/mahkemeler tarafından yapıldığı belirtiliyor. Polis, medya ve asker, diğer hak ihlalcisi aktörler olarak, bu üçlünün ardından geliyor.
Daha Türkiyeli bir Kürt
Baskı ve ayrımcılık gibi dinamikler Kürtlerin kimlik bilincini bileyleyip onları daha milliyetçileştirirken, göç ve eğitim gibi diğer bazı dinamikler de Kürtleri daha Türkiyeli yapıyor. Kürtler Türkiye’de, ama kimlikleri ve hakları teminat altına alınmış eşit bir vatandaş olarak yaşamayı istiyorlar.
Kimse masum değil!
MetroPoll Stratejik ve Sosyal araştırmalar Merkezi’nin “Türkiye’nin Nabzı: Mart 2022” başlıklı araştırmasında, geniş kapsamlı bir “kadın hakları ve kadınların sorunları” dosyası var. Türkiye’de kadın hareketi önemli bir ivme kazanmış olsa da, başta şiddete maruz kalmak üzere, kadınların gündelik hayatlarında karşılaştıkları problemler maalesef devam ediyor. Araştırmaya göre iktidar, kadına karşı şiddetle etkili bir mücadele yürüttüğüne dair kendi tabanını bile ikna edebilmiş değil.
Bir Kürt aydınından Mustafa Kemal’e mektup
20’nci yüzyılın önemli Kürt aydınlarından Emin Ali Bedirxan Bey’in hukukçu ve dilbilimci oğlu Celadet Bey, 1933’te Mustafa Kemal’e hitaben bir mektup kaleme alır. Mektubunun ilk kısmında hukukçu ve siyasetçi şapkasıyla rejimin Kürt politikalarını mercek altına alır ve Kemalist rejimin Kürt karşıtı bir siyasetle alabileceği bir yolunun olmadığını söyler. İkinci kısmında ise bir dilbilimci olarak, Cumhuriyet rejiminin Kürtçeye karşı izlediği siyaseti, nazik bir dille ama çok sert bir şekilde tenkit eder.
“Yarının Türkiyesi”nde Kürtler
Muhalefetin “Yarının Türkiyesi” sloganıyla kamuoyuna sunulan ortak metninde Kürtlerin adı yok. Her alanda yaraların derinleşmesi, iktidarın ipin ucunu kaçırdığı ve artık sorun çözme becerisini yitirdiği düşüncesinin kökleşmesi muhalefete belki seçim kazandırabilir. Lakin muhalefet, Kürtlere güven telkin etmeden “Yarının Türkiyesi”ni inşa edemez.
Cesaret, biraz daha cesaret!
Kılıçdaroğlu’nun, partisinin geleneksel duruşundan vazgeçtiğine ve CHP’yi yeni bir çizgiye çekmek niyetine sahip olduğuna işaret eden “helalleşme” ziyareti, kıymetli ve önemli. Bu ziyaretle uç veren siyaset desteklenmeli, ancak bunun yeterli olmadığı da sürekli hatırlatılmalı. Zira CHP, eğer bölgede bir ağırlık merkezi olmak istiyorsa, bunun yolu, daha programlı, daha somut ve daha cesur bir siyasetten geçiyor.
Önüm arkam sağım solum komplo!
Komplo teorileri, içinden çıkılamayan problemlere cevap teşkil edecek bir maymuncuk işlevi görüyor. Ekonomi krize girer, çünkü Amerika ‘operasyon çekiyor’dur. Müslüman toplumlar geri kalır, çünkü dünyayı beş Yahudi aile yönetiyordur. Muhalefet bir türlü iktidar yüzü göremez, çünkü AK Parti’nin arkasında ABD vardır. Fakirlikten yakamızı sıyıramayız, çünkü dış güçler petrol kuyularımızı kapatmıştır, vs.
Kürt milliyetçiliği (2): “Bavê Kurdan”
II. Abdülhamid’in Osmanlıcı ve panislamist müfredatına sahip eğitim kurumlarından mezun olan Kürt münevverlerin ağırlıklı bir kısmı Osmanlıcılık dairesi içinde kalırlar. Kararlılıkla Kürtlerin, “Osmanlı milleti” veya “Osmanlı ümmeti” içinde yer alan bir “qevm (kavim)” olduğunu ve Osmanlılıklarından gurur duyduklarını belirtirler. Fikri dünyalarının temellerinin bu okullarda atılması, onların dini ve devleti kararlı bir şekilde savunmalarını da beraberinde getirir.
Kürt milliyetçiliği (1): “Kürdistan Doğu’dadır”
“Kürt Milliyetçiliği: İlk Kürt Gazetelerinde Siyasal Kavramlar ve İslam (1898-1918)”* başlıklı kitap (2021), Murat Issı’nın doktora tezi. Orijinal dili Yunanca olan bu tez, Osmanlı İmparatorluğu içinde gelişen ve Osmanlı tarihiyle doğrudan irtibatlı olan Kürt milliyetçiliğinin gelişimine odaklanıyor. Issı’ya göre resmi Kürt tarih tezinin yazımının başlangıç dönemi ve radikal Kürt milliyetçi hareketinin doğum tarihi 1918’dir.
CHP, üzerindeki ölü toprağını atarken…
Kısa bir süre öncesine kadar esamisi okunmayan CHP’nin bölgedeki moral desteği yükseliyor. Genel başkan ve partinin diğer yöneticileri, farklı toplumsal kesimlerle görüşüyorlar ve herhangi bir tepki görmüyorlar. Kılıçdaroğlu’nun yürüyüşü bir karşılık buluyor ve CHP’ye teveccüh artıyor. İktidar olma ihtimali güçlendikçe partiye katılım da artıyor ve CHP’nin bölgedeki halkası genişliyor. Ezcümle, CHP silkeleniyor ve üzerindeki ölü toprağını atıyor.
Ayı ve dans
Rusya, Ukrayna’ya saldırarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un “beyin ölümü gerçekleşti” dediği NATO’ya bir hayat öpücüğü verdi, NATO üyeliğini kıymete bindirdi. Rusçada, ayı ile dansa kalkıldığında, dansın ne zaman ve nasıl biteceğini ayının belirleyeceğini anlatan bir atasözü var. Ancak bu kez dans farklı; ayı, yine yakıp yıkacak ama son kararı onun vereceği şüpheli.
Güçlü Meclis, istikrarlı hükümet ve özgürlükçü demokrasi
Parlamenter sistem önerisini bir “eskiye dönüş” olarak değil, “yeni bir sistem inşa etme kararlılığı” olarak ifade ediyor. Amacın, geçmişteki eksiklerden ve hatalardan gerekli dersleri çıkartarak, ülkenin köklü devlet tecrübesini “demokrasi ile taçlandırmak” olduğunu belirtiyor. Nitekim önerinin sunuş toplantısında bütün konuşmacıların “Yarının Türkiyesi” ifadesinin altını çizmesi, muhalefetin düne değil yarına referansla konuşmak istediğini gösteriyor.
“Babam Şeyh Said”
Şeyh Said’in oğlu Ali Rıza Efendi, 1967 yılında tedavi için Ankara’ya gelir. Yeğeni ve damadı Abdülmelik Fırat’ın evinde, oğlu Fuat Fırat ve gazeteci Doğan Kılıç ile aile ortamında, Kürtçe ve Türkçe, uzun bir sohbet yapar. Sohbet kayda alınır. Üzerinden 55 yıl geçtikten konuşmalar belli başlıklar altında toplanır ve geçtiğimiz günlerde yorumsuz bir şekilde basılır.
Barış ve demokrasiye giden bir yol olarak yeni anayasa
Etno-kültürel ve siyasal alandaki kutuplaşmalar nedeniyle Türkiye’de kısa vadede geniş tabanlı bir uzlaşmayla yeni bir anayasa yapılması pek olanak dâhilinde görülmüyor. Fazıl Hüsnü Erdem, bu noktada, Türkiye’de kutuplaşmanın ve çatışmaların çözümü için “perakendeci anayasa yapım yönteminin” düşünülebileceğini söylüyor.
İnce bir ip üzerindeki muhalefet
Altı liderin buluşması bir başlangıç, iyi de bir başlangıç. Muhakkak ki, yakıcı konuları konuşmaya sıra geldiğinde iş çetrefilleşecek ve süreç daha zorlu bir hal alacak. İnce bir ip üzerinde yürüyor muhalefet; düşmeden yürüyebilmesi için hâlihazırdaki şartları gözeten metotlara ve kapsayıcı bir söyleme ihtiyacı var. Ancak bunları üreterek dengesinin bozulmasını engelleyebilir ve daha dengeli bir şekilde ilerleyebilir. Bu da son derece dikkatli ve yapıcı davranmayı zorunlu kılıyor.
Erzurum’a yolculuk
1825’te Rusya’da bir grup subay, anayasal düzeni hâkim kılmak, toplumsal adaleti sağlamak ve serfliği kaldırmak için Çarlığa karşı ayaklanır. Bastırılan ayaklanma sonrası yüzlerce kişi tutuklanır, suçlu bulunanlar Sibirya ve Kafkasya’ya sürgün edilir. İsyancıların en büyük destekçisi, Rus edebiyatının zirve isimlerinden Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’dir. Puşkin’in yolunu Erzurum’a düşüren de, Kafkasya’ya sürülen dostlarının peşinden gitmektir.
Kurucu siyaset ihtiyacı
Muhalefetin, artık gecikmeden bir gelecek vizyonu ortaya koyması gerekiyor; Davutoğlu’nun son günlerdeki uyarıları, bu bağlamda son derece mühim. Ekonomik rasyonelleşmeyi, özgürlükleri, temel hakları, sosyal adaleti ve hukuki güvenliği merkeze alan bir geleceği tasarlamasına ve bunu halka anlatmasına ihtiyacı var muhalefetin.
ANALİZ | Kutuplaşmaya mahkûm
Cumhurbaşkanı Erdoğan’la muhalefet liderleri arasındaki insani ‘Covid-19 diyalogu’ Devlet Bahçeli’yi tedirgin etti. Bu, daha önce de oldu. Bahçeli, AK Parti ile muhalefet arasındaki en küçük bir yumuşamadan bile büyük bir rahatsızlık duyuyor. İktidarda bu yönde bir temayül gördüğünde hemen müdahale etme gereği duyuyor, herkesin kendi alanında durması ve kimsenin hudut ihlali yapmaması için dişlerini gösteriyor.
‘Hayatımın maçı’
Afrika Uluslar Kupası’nı izlerken aklımda hep bir soru vardı: Afrikalı oyuncular artık Avrupa liglerinde daha çok görünüyorlar. Özellikle Kamerun, Senegal, Nijerya gibi ülkelerin futbolcuları, Avrupa’nın kalburüstü liglerinde oynuyorlar; teknik, taktik ve fizik olarak Avrupalı ve Latin Amerikalı meslektaşlarından geri kalır yanları yok. O halde, acaba yakın zamanda bir Afrika ülkesi dünya şampiyonu olabilir mi?
Kürt Barışı: Demokratikleşmenin ve rasyonelleşmenin anahtarı
Sorun, herhalde, çözümsüzlüğün viran etme, çözümün ise inşa etme kapasitesinin büyüklüğünü kavrayacak derinlikte bir siyasi anlayışın şimdiye dek geliştirilememiş olmasıdır. Eğer mevcut rota izlenip de bu mesele çözümsüz bırakılırsa, Türkiye tahammülfersâ bir hal alan insani ve maddi bedelleri ödemeye devam eder. Meseleye akılcı, esnek ve olgun bir perspektifle eğilip bu soruna nihai bir çözüm bulunması durumunda ise Türkiye, gerek toplum gerekse devlet olarak ciddi bir avantaj sağlar.
“HDP kapatılmalıdır diyen bir muhalefet, bu ülkeye iktidardan daha fazla bir özgürlük sunabilir mi?
HDP Eş Genel Başkanı Mithat Sancar, Yeni Yaşam’dan Hüseyin Kalkan ile bir söyleşi yaptı. Sancar, HDP’ye karşı açılan kapatma davasından ittifaklara, Erdoğan’ın Öcalan hamlesinden cezaevindeki Aysel Tuğluk’un durumuna kadar birçok konuda önemli açıklamalarda bulundu. Yazının başlığı da o söyleşiden…
Komünistin Eşkâli (2): “Su uyur komünist uyumaz”
Abdulazim Şimşek’in 1945-1971 yılları arasında Türkiye’deki anti-komünist faaliyetleri incelediği kitabı “Komünistin Eşkâli”nin asıl önemi, anti-komünizmin sığlığını gözler önüne sermesidir. Anti-komünist faaliyetler bariz bir sığlıkla maluldür. Sığlık, Soğuk Savaş döneminde anti-komünizme odaklanan Türk sağının değişen dünya koşullarına nüfuz edememesiyle irtibatlıdır.
‘Komünistin Eşkâli’ (1): Ordu gençlik elele, komünistler hergele
Abdulazim Şimşek’in “Komünistin Eşkâli” kitabı, bir taraftan 1945-1971 yılları arasında Türkiye’deki anti-komünist faaliyetleri incelerken diğer taraftan iç ve dış gelişmeler bağlamında Türkiye siyasetinin bir panoramasını çiziyor. Şimşek, 25 yıllık süreci; 1945-1950, 1950-1960 ve 1960-1971 arası olmak üzere üç dönemde ele alıyor.
Beştepe’deki hesap sandığa uyar mı?
AK Parti, bir vakitler HDP seçmeninin ikinci partisiydi; şimdi ise AK Parti bu seçmenlerin kahir ekseriyetinin keskin karşıtlık beslediği bir kimlik edindi. Öcalan ve Demirtaş arasında bir ikiliğin olması, AK Parti’nin bu ikiliği büyütmesi ve Öcalan safında bu mücadeleye dâhil olması, AK Parti’nin seçmen nezdindeki kimliğinde bir değişim yaratmaz.
Konu gerçekten Sezen Aksu değil!
Böylesine kudretli bir cumhurbaşkanının bir vatandaşı uluorta hedef tahtasına oturtması, salt o vatandaşın tehdit edilmesi anlamına gelmez. Bu, demokrasinin ve çizgiyi aşması muhtemel diğer vatandaşların da tehdit edilmesi anlamına gelir. Ezcümle Sezen Aksu “Malumunuz olduğu üzere konu ben değilim” derken, çok haklı; gerçekten “konu, memleket.”
Kürt meselesi: Otoriterliğin anahtarı mı yoksa özgürlüğün yolu mu?
Yakın tarih, Türkiye’de Kürt meselesinin iki farklı siyaset için kullanılabileceğini gösteriyor: Biri, otoriter siyasettir; Kürt meselesinin siyasi zemini tahrip etmek ve demokrasi çıtasını aşağı çekmek için vesile yapılmasıdır. Diğeri ise özgürlükçü siyasettir; Kürt meselesinin hak kataloglarını genişletmek ve toplumsal barışı temin etmek için kullanılmasıdır. Yani Kürt meselesinde takınılan tavır, otoriterliği tahkim edebileceği gibi özgürlüğe açılan bir yol da olabilir.
Türklüğe ihtida-2 / Mazlum Türkün hukukunu gözetmek
Batı ile olan aşk ve nefret ilişkisi yalnızca Türk milliyetçilerinde değil, Doğulu elitlerin hemen hepsinde hissedilir. Tahkir edildiklerini, haksızlığa uğradıklarını ve yanlış anlaşıldıklarını düşünen bu elitler, Batı karşıtı bir siyasi pozisyon alırlar. Batı’ya güvenmezler ve Batı’ya meydan okurlar. Fakat medeni milletler arasına girmenin, saygı görmenin ve arzuladıkları uygarlık düzeyine çıkmanın kestirme yolunun da Batı’dan geçtiğini görürler. Bu da Batı’ya imrenmelerine, hayranlık duymalarına neden olur.
Türklüğe İhtida- 1 / Hasta bir devletin hekimleri
Osmanlı elitleri, 1860’lı yıllardan itibaren İsviçre’yi mesken tutmaya başlarlar. Bir şekilde yolu İsviçre’den geçen bu elitler, Osmanlı İmparatorluğu’nun çözüldüğü ve yeni bir Türkiye’nin kurulduğu günlerde belirleyici bir rol oynarlar. Hans-Lukas Kieser “Türklüğe İhtida”* adlı eserinde, yakın dönem Osmanlı-Türkiye tarihine bir şekilde damgasını vuran bu elitlerin İsviçre’deki ayak izlerini sürer.