14 yıl önce Türkiye’nin Malezya Büyükelçiliği’nin sürpriz bir misafiri vardı. Eski başbakan yardımcısı ve muhalif siyasetçi Enver İbrahim, Malezya polisinden kaçmak için büyükelçilik konutuna sığınmıştı. Enver İbrahim’in 24 yaşındaki bir erkek çalışanı İbrahim’le cinsel ilişki yaşadığını polise ihbar etmişti. Malezya’da eşcinsel ilişki suçtu ve bu suça 20 yıla kadar hapis öngörülüyordu. Enver İbrahim, bu ihbarın siyasi bir komplo olduğunu, seçimlerde aday olmasını engellemek amacıyla hükümet tarafından düzenlendiğini söyledi.
Türk Büyükelçiliği’nden çıkan Enver İbrahim, gazetecilerin sorularını yanıtlıyor.
Sığındığı Türk büyükelçilik konutunu, polisten savunma hakkının gözetileceği, soruşturma sürecinde hukukun çiğnenmeyeceği garantisini aldıktan sonra ayrılacağını açıkladı.
Malezyalı yetkililer önce Türkiye’yi kınadı, içişlerine karışmaması yönünde uyardı, ardından Enver İbrahim’e hukuki güvence verildi. İbrahim, büyükelçiliği bir gün sonra terk etti. Endişeliydi, hapse girerse çıkamamaktan korkuyordu, hükümetin verdiği sözden cayabileceğini düşünüyordu.
Enver İbrahim haklı çıktı, daha önce de olduğu gibi hükümet ve emniyet güçleri yine verdikleri sözleri tutmayacak, siyasi çıkarlar uğruna hukuku çiğneyecekti. 1998 yılında başlayan sistematik bir karalama ve hukuksuzluk sarmalı ile Enver İbrahim, 24 yıl boyunca engellenecek, halkın kendisini yakıştırdığı başbakanlık koltuğundan uzak tutulmaya çalışılacaktı.
24 Kasım’da Başbakanlık yemini eden Enver İbrahim ve eşi Azize İsmail dua ediyor.
Enver İbrahim ve eşi Azize İsmail ancak 2022’de huzura kavuşacak ve uzun bir mücadele sonucu elde edilen başbakanlığı şükür duasıyla karşılayacaktı.
İslamcı gençlikten siyasete
Enver İbrahim 1947 yılında Malay ve Müslüman bir ailede doğdu. Babası eski bir milletvekili, annesi ise politik bir aktivistti. İslami gençlik örgütlerine katıldı, birçok gençlik örgütünün kuruluşunda yer aldı. 27 yaşındayken hayat pahalılığını ve yoksulluğu protesto ederken gözaltına alındı. Hukuksuzluğu normalleştiren İç Güvenlik Yasası’ndaki hükümler nedeniyle 20 ay boyunca hiçbir hâkim karşısına çıkmadan tutuklu kaldı. Aynı yasa 20 yıl sonra da karşısına çıkacak ve yine hâkim yüzü görmeden özgürlüğünün elinden alınmasına sebep olacaktı.
Hapisten çıktıktan sonra Birleşik Malay Ulusal Organizasyon (UMNO) partisine katıldı. Malay milliyetçisi ve muhafazakâr Müslümanların partisi olan UMNO, Malezya’nın Britanya’dan bağımsızlığını elde ettiği 1946 yılından beri ülkeyi yönetiyordu. UMNO, 1955’ten 2018’e kadar düzenlenen bütün seçimleri koalisyon ortaklarıyla birlikte kazanmış, %22’si Çinli, %6’sı Hintli azınlıktan oluşan bir ülkede %70 oranındaki Malay etnik çoğunluğunun hakimiyetini pekiştirmiş, her türlü kamusal alanda Malay etnik kimliğindekilere öncelik tanımış, hatta bu politikaları Ketuanan Melayu, yani Malay Hükümdarlığı adı altında bir hükümet politikasına çevirerek, ötekileştirici uygulamaları anayasadaki çeşitli hükümlere dayandırmaya çalışmıştı. Daha sonra bu milliyetçi politikalara karşı çıkacak olan Enver İbrahim, baskıcı ortamda çareyi hâkim otoriter partide siyaset yapmakta buldu ve 1981 yılında başbakan olan Mahathir Muhammed liderliğindeki UMNO’ya katıldı.
Boynuz kulağı geçince
İbrahim kısa bir sürede uzlaşmacı kişiliği ve gençlik enerjisiyle parti içinde yükseldi. 36 yaşında Gençlik ve Spor Bakanı, 37’de Tarım Bakanı, 40 yaşında Eğitim Bakanı, 43 yaşında Hazine Bakanı oldu.
Başbakan Mahathir Muhammed ve UMNO’daki eski siyasetçilerin tutucu ekonomi politikalarını eleştirdi, serbest piyasa politikalarını destekledi, IMF tavsiyelerine kulak verdi. Hazine Bakanlığı döneminde özellikle uluslararası finans çevrelerinin takdirini kazandı, 1997 Asya Ekonomik Krizi’nin atlatılması için gösterdiği çabalar övüldü.
1993 yılında parti içinde yapılan seçimde hem parti genel başkan yardımcısı hem de başbakan yardımcısı seçilen İbrahim, Başbakan Mahathir Muhammed ile “baba-oğul” olarak görülüyor, Mahathir’den sonra başbakan olması bekleniyordu.
Başbakan yardımcısı ve Finans Bakanı Enver İbrahim, Başbakan Mahathir Muhammed ile.
1997 yılında Mahathir’in bir yurtdışı seyahati nedeniyle başbakanlığı Enver’e devrettiği dönemde Enver’in bütçe kısıtlaması ve serbest piyasa politikaları izinde Mahathir’in arzu etmediği değişikliklere gitmesi ikili arasındaki ipleri kopardı. Mahathir, ekonomik krizin “dış güçler ve Soros” yüzünden çıktığını söylerken, Enver İbrahim muhafazakâr ideolojisine rağmen IMF gibi kurumların politikalarını destekliyor, ekonomik sorunlara akılcı yaklaşıyor, parti içindeki kayırmacı politikaları ve yolsuzlukları eleştiriyordu.
Enver İbrahim, TİME’ın kapağında: “Malezya’nın 2 numarası yükselen liderler arasında, fakat Mahathir ona bir şans verecek mi?”
Mahathir yabancı düşmanı bir milliyetçi olarak görülürken, uluslararası camiada Enver İbrahim övülüyor, dergiler tarafından “Yılın insanı” seçiliyor, uluslararası örgütlerde liderlik görevlerine öneriliyordu.
Boynuz kulağı geçmiş, “baba-oğul” ilişkisi Mahathir için bitmişti. Enver İbrahim’in önünün kesilmesi, Mahathir’den sonra başbakan olması engellenmeliydi. Mahathir, İslamcı bir geçmişten gelen bu reformist politikacı için uzun süreli bir komplo hazırlamıştı.
Karakolda atılan yumruk
1998 yılında Mahathir’in talimatıyla UMNO üyelerine “Enver İbrahim’in Başbakan Olmaması için 50 Sebep” adında bir kitapçık dağıtıldı. Kitapta Enver İbrahim’in eşcinsel olduğu iddia ediliyordu. Mahathir de bu iddialara inandığını söyledi, ekonomi konusundaki anlaşmazlıkları da bahane olarak ileri sürdü ve Enver İbrahim’i başbakan yardımcılığından kovdu, İbrahim partiden de atıldı. İbrahim, kendisini hedef alan komployu fark edip çareyi sokakta gördü ve Reform protestoları başlatarak halkı yolsuzluğa karşı sokağa davet etti.
Protestolardan ürken yetkililer, İç Güvenlik Yasası’na dayanarak Enver İbrahim’i eşcinsellik iddiasıyla gözaltına aldı, İbrahim’in yanında çalışanları da gözaltına alıp ifadelerine baş vurdu, polis İbrahim ile cinsel ilişkiye girdiğini yanındaki erkek çalışanlarına itiraf ettirmeye çalışıyordu. Enver İbrahim 27 yaşında olduğu gibi yine hukuki güvencelerin olmadığı bir yasa nedeniyle gözaltındaydı. Karakoldayken bir emniyet müdürü tarafından dövüldü, bir zamanların genç başbakan yardımcısı ve geleceğin lideri olarak görülen Enver İbrahim, sadece bir ay içerisinde eşcinsel olmakla suçlanmış, partiden ihraç edilmiş ve bir polis tarafından dövülmüştü.
Polis tarafından dövülen Enver İbrahim’in karakoldan çıktıktan sonraki bir fotoğrafı.
Enver İbrahim’in yakın çevresinden beklenen suçlama eşinin şoförlüğünü yapan Azizan Abu Bakar’dan geldi. Abu Bakar Enver İbrahim tarafından lüks otellere götürüldüğünü ve tam 18 kez cinsel ilişkiye girdiklerini itiraf etti, Kuran’a el bastı. Enver İbrahim iddiaları reddetti, duruşmanın görüldüğü gün Başbakan Mahathir ekrana çıkıp Enver’in eşcinsel olduğuna inandığını söyledi.
Enver İbrahim’in mahkeme salonuna giriş anı
Bir gözü morarmış şekilde mahkemeye çıkan Enver İbrahim, 2000 yılında eşcinsel ilişki ve yolsuzluk nedeniyle 9 sene hapis cezasına çarptırıldı. Yerde yatmak zorunda kaldığı cezaevinde kötü koşullar nedeniyle kilo verdi, çok zayıfladı.
Reform protestolarının liderliğini eşi Azize İsmail üstlendi, kocasının özgürlüğü için siyasete atıldı ve nihayetinde Halkın Adalet Partisi adını alacak muhafazakâr-demokrat birçok partinin kuruluşunda genel başkanlık yaptı.
BM genel sekreter adaylığından yine zindanlara
Enver İbrahim 4 yıl boyunca hapiste kaldı, 2004 yılında bir üst mahkeme delil yetersizliği nedeniyle verilen hükmü bozunca İbrahim de özgürlüğüne kavuştu. İddiaları ilk dile getiren kitapçığın yazarı da iftiradan suçlu bulundu. Fakat İbrahim hakkındaki yolsuzluk ile ilgili hükmün sonucu olan siyasi yasak sona ermedi, 2008 yılına kadar siyasi yasaklı kaldı.
Enver İbrahim, siyasi yasaklı olduğu süre boyunca Harvard, Oxford gibi üniversitelerde ders verdi, konferanslara katıldı. Reformist bir siyasetçinin böylesine ağır bir hukuksuzlukla karşı karşıya kalması dünyanın da tepkisini çekmişti. 2007 yılında Asya kıtasından seçilecek Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği için Enver İbrahim’in ismi düşünülüyordu. Enver İbrahim, BM yetkilileriyle de bir araya geldi, ön mülakatlar yaptı. İç politikaya odaklanmak istediği için bu teklifi önce reddetti, ardından yakın dostu ve dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’ün araya girmesiyle ikna oldu, fakat bu arada yeni bir isim üzerinde çoktan uzlaşılmıştı. Böylece Eski Güney Kore Dışişleri Bakanı Ban Ki-mun yeni BM Genel Sekreteri oldu. Enver İbrahim, ilk Müslüman BM Genel Sekreteri olma fırsatını iç politikaya odaklanmak uğruna kaçırmıştı, Malezya siyaseti ise İbrahim’i hayal kırıklığına uğratmaya devam edecekti.
2008 yılında siyasi yasağı bitti, meclise seçildi, ülkenin ilk kadın ana muhalefet lideri olan eşinden genel başkanlık görevini devraldı ve partisini 2013 seçimlerine taşıdı. 2013 seçimlerinde Enver İbrahim’in liderliğindeki Halk İttifakı oyların %50’sini kazanırken, UMNO liderliğindeki Ulusal Cephe %47 aldı, fakat seçim sisteminin adaletsizliği nedeniyle %40 alan UMNO meclisin %60’ını kazandı, Enver İbrahim iki seçmenden birinin oyunun almasına rağmen meclisin sadece %40’ını kazanabilmişti. İbrahim ve destekçilerinin oylarını ciddi bir şekilde yükseltmesi UMNO iktidarını bir kez daha tedirgin etti.
Enver İbrahim’in 2008’de Türkiye Büyükelçiliği’ne sığınmasına sebep olan soruşturmada ilk derece mahkeme İbrahim’i suçsuz bulmuş, Enver İbrahim ile eşcinsel cinsel ilişkiye girdiğini söyleyen bir başka erkek çalışanının kanıtları yetersiz görülmüştü. Enver İbrahim’in seçimlerde oyunu arttırması ve muhalefet lideri olarak partisinin başına geçmesinin yarattığı tedirginlik davanın sürecini değiştirdi, üst derece mahkeme beraat kararını bozdu ve 2015 yılında Enver İbrahim yine eşcinsel ilişki nedeniyle 5 yıl hapis cezası aldı ve hapishaneye gönderildi.
Enver İbrahim, hükmün açıklandığı mahkeme salonunda.
Enver İbrahim bir kez daha politik sebeplerden ötürü cezaevindeydi, fakat ülkesine duyduğu inancı henüz kaybetmemişti.
Helalleşerek kazanınca
2016 yılında eski başbakan Mahathir Muhammed, ileri yaşına rağmen siyasete geri döndü, yolsuzluk nedeniyle dönemin UMNO lideri ve başbakanı Necip Razak’ı istifaya çağırdı, ardından kendisi gibi düşünen milliyetçi muhafazakâr Malay siyasetçilerle birlikte UMNO’dan istifa ederek yeni bir muhalif parti kurdu. Bu yeni kurulan milliyetçi muhalif parti, hapisteki Enver İbrahim’in eşi liderliğindeki Halkın Adalet Partisi, Çinli azınlığın desteklediği solcu Demokratik Aksiyon Partisi ve diğer küçük azınlık partileriyle Umut İttifakı adında bir seçim ittifakı kurdu, ortak liste ve ortak politikalarla seçimlere girdi.
Umut İttifakı kurulmadan önce Mahathir Muhammed, 1998 yılında hapse attırdığı Enver İbrahim ile helalleşmek için kolları sıvadı. Enver İbrahim cezaevinde olmasına rağmen anayasaya aykırı gördüğü kanunların iptali için dava açıyor, böylece hapisten çıkıp duruşma salonlarında hükümeti eleştirebiliyordu. Mahathir, böyle bir duruşmaya katıldı ve Enver İbrahim ile yıllar sonra bir araya geldi, iki isim gülümseyerek el sıkıştı. Bu görüntüler, Mahathir’in Enver İbrahim’e yapılan haksızlıklar için özür dilediği şeklinde yorumlandı.
Mahathir Muhammed ve Enver İbrahim el sıkışıyor.
İki küskün siyasetçinin yeniden iş birliği yapması 2018 seçimlerinin kaderini değiştirdi. Umut İttifakı, Mahathir Muhammed ile küskün milliyetçi UMNO seçmenlerinin, Enver İbrahim ile reform isteyen Müslümanların, Demokratik Aksiyon Partisiyle solcu ve Çinli azınlık seçmenlerin oyunu aldı, %45 ile mecliste çoğunluğu sağladı. UMNO liderliğindeki Ulusal Cephe ise %33 ile tarihindeki en düşük oyu aldı, UMNO liderli ve başbakan Necip Rezak görevi bırakmak zorunda kaldı. Partisi düşük oy almasına rağmen 93 yaşındaki Mahathir Muhammed yıllar sonra tekrar başbakan oldu, Enver İbrahim’in eşi ise başbakan yardımcısı oldu. Mahathir’in partisi %5, İbrahim’in partisi ise %21 almıştı. Mahathir, ittifak anlaşması uyarınca Enver İbrahim’i affetmesi için Kral ile konuştu, Enver İbrahim özgürlüğüne kavuştu. Yapılan anlaşmaya göre iki sene Mahathir Muhammed başbakan olacak, sonraki iki sene ise Enver İbrahim göreve gelecekti.
Enver İbrahim, hapisten çıkıyor.
Hapse girme sırası ise başka bir siyasetçiye gelmişti. Eski Başbakan ve UMNO lideri Necip Rezak görevi bıraktıktan sonra yolsuzluk iddialarıyla tutuklandı, evine yapılan baskında kutulara konmuş 30 milyon dolar, 400’den fazla lüks eşya, çanta bulundu. Necip Rezak, hükümetin yatırım fonunu zimmetine geçirmekle suçlandı, geçen ay 10 milyon doları zimmetine geçirdiği için hüküm giydi. Rezak hala 25 ayrı suçlamayla yargılanıyor, toplam 500 milyon doları zimmetine geçirmekle suçlanıyor. UMNO yetkililerinin Malezya’nın yatırım fonundan yaklaşık 4.5 milyar dolar çaldığı iddia ediliyor.
Necip Rezak mahkemeye gidiyor.
Devredilemeyen koltuk
Mahathir, UMNO hükümetinin yargılanması, yolsuzlukların üzerine gidilmesi ve Enver İbrahim’in hapisten çıkarılmasına yönelik verdiği sözleri tutmuştu, fakat kendi partisi içindeki milliyetçi isimler Enver İbrahim gibi diğer etnik azınlıklara sıcak bakan reformist bir ismi istemiyor, ittifak içindeki Çinli azınlığın partisinin etkin olmasından, bakanlık almasından rahatsız oluyordu. Mahathir, kendisine yönelik “Enver İbrahim’e koltuğu devretme” baskılarına dayanamadı, başbakanlık görevinden istifa etti, koalisyon dağıldı, Mahathir’in partisi daha sağ partilerle ittifak kurmak için müzakere yürütmeye başladı. Uzun siyasi krizlerin sonunda Mahathir partisinden ihraç edildi, parti Muhiddin Yasin’i genel başkan seçti ve Yasin başbakanlığında mecliste muhalefette bulunan UMNO ve diğer milliyetçi partiler ile yeni bir koalisyon kuruldu, Enver İbrahim’e başbakanlık devredilmemiş oldu. Mahathir Muhammed, 1998’de olduğu gibi 2020’de de başbakanlığı Enver İbrahim’e devretmeyi reddetmiş, bu sefer başbakanlık koltuğu ikisine de nasip olmamıştı.
Ve nihayet başbakan…
2022 erken seçimlerinde ise Mahathir Muhammed, yeni kurduğu parti ile seçimlerde ağır bir yenilgi aldı, 50 yıllık siyasi hayatında ilk kez meclise giremedi. Enver İbrahim’in Umut İttifakı ise %37 oyla seçimlerde birinci oldu, hiçbir koalisyonun çoğunluğu kazanamaması üzerine Kral, Enver İbrahim’i başbakan olarak görevlendirdi, Enver İbrahim, UMNO ve bazı azınlık partilerinin de desteğini alarak ulusal birlik hükümeti kuracağını açıkladı.
Enver İbrahim, 24 yıl sonra başbakan olabilmişti. Hukuksuzluklar, haksız yere hapiste geçen onca sene ne İbrahim’i ne de her seçimde kendisine oy veren seçmenleri engelleyebilmişti. Dünyanın her yerinde olduğu gibi Malezya’da da nihayetinde baskıya karşı hukuk, ötekileştirici dile karşı kapsayıcılık kazanmış, sakin ve istikrarlı bir şekilde dile getirilen idealler hapis duvarlarından halka bir şekilde ulaşmayı başarmış, siyasi amaçla kurulan mahkemeler ters tepmişti.
Enver İbrahim, yıllardır savunduğu reform, kapsayıcılık, bir arada yaşam fikirlerini uygulayabileceği makama nihayet gelmişti. Fakat esas mücadele şimdi başlıyor: Kötü bir ekonomi, bölünmüş bir toplum, görevi bırakınca hapse giren başbakanlar, kısa süren koalisyon hükümetleri, öngörülemeyen bir meclis. Enver İbrahim, belki artık hapse girmeyecek ama işi çok zor gözüküyor.
Detaylı Malezya okuması için:
Hasan Kösebalaban- https://www.karar.com/hasan-kosebalaban-yazdi-doktor-mahathirin-donusu-umutlu-baslangic-851516
Seda Demiralp- https://yetkinreport.com/2022/03/31/muhalefet-ittifaklarinin-basari-formulleri-malezya-ornegi/
Yıldıray Oğur- https://www.karar.com/yazarlar/yildiray-ogur/hatasindan-94-yasinda-donmek-12275