Norveç Nobel Komitesi Başkanı Berit Reiss-Andersen’in, Rusya’da yayın yapan Novaya Gazeta’nın genel yayın yönetmeni Dimitri Muratov’u demokrasi ve ifade özgürlüğüne verdiği hizmetten dolayı Nobel Barış Ödülü’ne layık gördüklerini bildirmesinden sadece bir gün önce, Muratov Novaya Gazeta’nın muhabiri Anna Politkovskaya’nın suikastle öldürülmesinin 15. yıldönümü anmasındaydı.
Ödülü kazandığının duyurulmasından sonra ilk demecinde şunları söyledi:
“Size şunu söyleyeceğim: Bu ödül bana değil, Novaya Gazeta’ya, insanların ifade özgürlüğü hakkını savunurken ölenlere verildi. Artık aramızda olmadıklarından [Nobel Komitesi] görünüşe göre onlar adına benim ismimde karar kıldı.”
Muratov mütevazı bir insan, fakat Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Rusya’nın bağımsız gazeteciliğini güçlendirmede ve modern Rusya’da son derece zor koşullarda hayatta kalmasında kilit bir rol oynadığını herkes kabul ediyor.
Pravda’dan Novaya Gazeta’ya, Çeçenistan’dan Moskova’ya: Muratov’un gazetecilik hayatı
1961 yılında, Rusya’nın, o zamanlar Kuibyshev olarak bilinen Samara şehrinde doğan Muratov gençliğini Sovyetler Birliği’nin son senelerinde yaşadı. Kuibyshev Devlet Üniversitesi’ne girdi ve Sovyet ordusunda bir süre görev yaptıktan sonra gazeteciliğe geçti. Sonunda meşhur Komsomolskaya Pravda’da editör oldu.
1991’de Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Muratov ve diğer gazeteciler kendi yayınlarını kurmak için Komsomolskaya Pravda’dan ayrıldı ve Novaya Gazeta’yı, kurdu. Muratov’u 2007’de onurlandıran Gazetecileri Koruma Komitesi’ne (CPJ) göre gazete “dürüst, bağımsız ve içerik açısından zengin”di.
Gorbaçov Nobel parasından gazeteye bağış yapmış
1990’lar Rusyası’nın böyle bir yayın politikası için uygun koşullara sahip olmasına rağmen, Novaya Gazeta başlangıçta finansman bulmakta zorlanmıştı.
Mihail Gorbaçov anılarında, 1990 Nobel Barış Ödülü’nün yaklaşık 300 bin dolarını, bilgisayarların finansmanına ve maaşların ödenmesine yardımcı olmak için Novaya Gazeta’ya bağışladığını yazmıştı.
“Devlet bizi korumuyorsa biz kendimizi koruruz”
Muratov baş editör olmadan önce ilk Çeçen savaşının bölgedeki muhabirlerinden biriydi. 1995’ten 2017’ye kadar baş editörlük yaptı. Novaya Gazeta 2009’dan beri baş editörünü 2 yılda bir kurum içi seçimler yoluyla atıyor.
2017’de Eko Rusya radyosunun sunucusu Tatyana Felgengauer’in yolda bıçaklanması sonrası, “Yıllarımız suikast girişimlerini izleyerek geçti. Ne yapmamız gerekiyor. Devlet bizi korumuyor. Devlet korumuyorsa biz kendimizi koruyalım, tüm haber ekibimizin eline nefsi müdafaa için silah verelim” diyerek sert bir çıkış yapmıştı.
Muratov ve eski Sovyet lideri Mihail Gorbaçov, öldürülen gazeteci Anna Politkovskaya’nın kitabı üzerine 2007’de Moskova’da düzenlenen bir sunuma katılmıştı (Alexander Zemlianichenko/AP).
Novaya Gazeta Rusya’da nasıl bir rol oynadı?
Novaya Gazeta, yayımladığı araştırmacı gazetecilik çalışmalarıyla, Çeçenistan’daki savaş sırasında özel haberleriyle ve özellikle Putin Rusyası’nda oligarklar hakkındaki haberleriyle tanınıyor.
Ancak çok büyük bir bedel ödedi: Bugüne kadar Novaya Gazeta’ya çalışan gazetecilerinden altısı öldürüldü.
Bu gazetecilerin en meşhuru Çeçenistan’daki insan hakları ihlallerini haberleştiren Anna Politkovskaya’ydı.
Politkovskaya, 2006 yılında evinin önünde vurularak öldürüldü. Geçtiğimiz Perşembe günü, Novaya Gazeta’nın Moskova ofisindeki çalışanları, ölümünün 15. yıldönümünü anmak için toplandı.
Anna Politkovskaya’nın oğlu, AFP’ye verdiği demeçte, annesini vuran kiralık katillerin yakalanmasına rağmen yetkililerin soruşturmaya pek ilgi göstermediğini söyledi. Ilya Politkovsky, “Ne ben ne de Novaya Gazeta, saldırıyı kimin emrettiği konusunda nihai bir bilgiye sahip değiliz” dedi.
Çeçenistan’daki suistimalleri araştıran bir diğer gazeteci Natalia Estemirova da, bölgedeki işkenceleri, zorla kaybetmeleri ve cinayetleri haberleştirmişti. 2009’da Grozni’deki dairesinin önünden kaçırıldı ve vurularak öldürüldü.
Gazete yine de haberlerinden vaz geçmedi. 2017’de Novaya Gazeta, Çeçenistan’daki eşcinsel erkeklerin eşcinsellere karşı yapılan bir “mıntıka temizliğinde” gözaltına alındığını, işkence gördüğünü ve öldürüldüğünü manşetine taşıdı. Haberi yayımlayan muhabir Elena Milashina daha sonra tehditler nedeniyle yurt dışına kaçtı.
Rusya’da son yıllarda araştırmacı gazetecilik gelişmiş durumda. Insider ve Proekt gibi yeni internet yayınları yolsuzluk ve Rus muhalefetinin hedef alınması konularında ses getiren hikâyeler yayımladı.
Novaya Gazeta ve Muratov’un bağımsız gazeteciliği en zor yıllarda canlı tutması, bunda büyük rol oynadı.