Hakan Şahin

Buzzati’nin Tatar Çölü’nü insanları düşünmeden itaat eden bir otomata dönüştürme amacıyla bizzat insan doğasını değiştirmeye çalışan bir faşist totalitarizmin egemenliği altındaki Mussolini İtalyası’nda yazdığını hatırlarsak, Bastiani Kalesi’nin bu totalitarizmin mükemmel bir örneği olduğunu fark ederiz.

Buzzati Harp Okulundan yeni mezun olmuş bir subayın, Giovanni Drogo’nun, görev aşkıyla dopdolu olmasını bekleyebileceğimiz o taptazecik teğmenin, ilk görev yeri olan sınır kalesine varır varmaz oradan ayrılmak istediğini söylüyordu bize! Bunu şaşırtıcı bir doğallıkla söylüyordu. Üstelik Teğmen Drogo herhangi bir ordunun herhangi bir teğmeni de değildi. Buzzati’nin anlattığı teğmen, faşist Mussolini İtalyası’nın, kudretli Duce’nin ordusunun bir teğmeni idi.

Tatar Çölü bir bekleyişin, bekleyişin anlamsızlığının ve oradan türeyen bir yabancılaşmanın romanıydı. Gerçekleştiğinde bir kahraman olunacak Tatar saldırısının gerçekleşmemesinin bekleyişiydi bu. Saldırı bir gün gerçekten vuku bulur gibi olduğunda ise, tesadüfe bakın ki, Drogo hasta yatağındaydı ve kahramanlıktan onun payına bir şey düşmemişti. Ve Drogo’nun hayatı, bekleyişle tüketilen bir hayat olmuştu; boşa gitmiş bir hayat. Bana yıllar sonra bu romanı bugünlerde hatırlatan esas şey ise şu soru oldu: Buzzati, bekleyişi, bekleyişin anlamsızlığını, bekleyiş uğruna tüketilen bir hayatı ve yabancılaşmayı anlatmak için neden bir subayı, Teğmen Drogo’yu seçmişti?

Musa Avsever ve Atilla Gülan’ın çok konuşulan veda merasiminin bir bagajı vardı: Eğer istenseydi ve teamüller izlenseydi Avsever emekli edilmeyebilir ve Genelkurmay Başkanı yapılabilirdi. Gülan da daha geçen sene Hava Kuvvetleri Komutanı yapılmıştı, kadrosuzluk gibi bir gerekçeyle emekli edilmişti. Bu durum, her iki komutanın da küskün olması ihtimalini doğuruyordu. Dolayısıyla her iki orgeneralin de bu törende kanıtlamaları beklenen bir şey vardı. Bu kanıtlama yükü için Avsever “bir subayın gelebileceği en üst seviyeye geldim” cümlesini, Gülan da benzer biçimde “en üst düzeyde bırakıyoruz” cümlesini kullandı. Artık bu konuşmaları 2008’lerdeki gibi komutanlık ambleminin bulunduğu otorite sembolü bir kürsünün ardından değil, yeni ve rakipsiz bir otoritenin şahsının tam karşısında yaptılar. Aracısız, yakın ve doğrudan!

Orgeneral Metin Gürak’ın Genelkurmay Başkanı olarak görevlendirilmesiyle sonuçlanan dünkü YAŞ toplantısı, aslında bu yaz yapılacak Yüksek Askerî Şura’nın adeta ikinci turu idi. Birinci ve esas tur, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Hulusi Akar’ı Milli Savunma Bakanlığı koltuğundan almasıyla 3 Haziran’da gerçekleşmişti. Dün, bu birinci tura bağlı dizilimin ikinci tur sonuçlarını görmüş olduk.

Şu an Türkiye’nin genelkurmay başkanı koltuğu boş bulunuyor! Murat Yetkin dünkü yazısında Erdoğan’ın Genelkurmay Başkanı olarak Avsever ile çalışmak istemediği ve muhtemelen YAŞ’ta emekli edileceği yorumuna yer verdi. Bunda Avsever’in kuvvet komutanlarının CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’na dönemin MSB Hulusi Akar’ın isteğine karşı dava açmamasının payı olabileceğini dile getirdi. Erdoğan’ın Avsever’in yerine getirmesi beklenen isimler arasında Orgeneral Metin Gürak’ın adı öne çıkıyor. Gürak, İlker Başbuğ’un akrabası ve Erdoğan’ın Başbuğ ile yıldızlarının pek barışmadığı biliniyor. Metin Gürak Genelkurmay Başkanı olduğu takdirde, TSK’nın son yıllarda epeyce siyasallaşan yapısını onarmada, geleneksel kodlarına dönülmesini sağlamada ve yine son yıllarda dağılan ve siyasetin etkilerine açık hale gelen emir-komuta birliğini konsolide etmede rol oynayabilir.

Eserleri arasında hangisi Akar’ın magnum opus’u? Cevabı, TSK’nın yeniden yapılandırılması ve dönüştürülmesi sürecinde oynadığı “organikleştirici” rolde aramalıyız. “Organikleştirici” derken Erdoğan’ın ve AKP’nin TSK’ya ilişkin politik tasavvurlarının dışavurumu olan yasal düzenlemelerin TSK’nın habitus’unun kendine özgü diline tercüme edilmesi, ona yedirilmesi ve orada gerçek bir yaşam alanı bulmasının sağlanmasını kastediyorum.

Depremde askerin devreye girmemesini EMASYA (Emniyet ve Asayiş Yardımlaşması) protokollerinin 2010’da AKP iktidarı tarafından kaldırılmış olmasına bağlayan yorumlar doğruluk taşısa da gerçeğin sadece bir yönüne işaret ediyor. (…) Askerin kullanılmaması kararının esasen kimden kaynaklandığını tam olarak bilmiyoruz. Erdoğan’dan mı, Akar’dan mı? Erdoğan’dan kaynaklandıysa ne anlama gelir, Akar’dan kaynaklandıysa ne anlama gelir?

Askerî kariyerlerine akademik dereceler de eklemiş eski subayların tartışma programlarında sergilediği kimi akıl yürütmeler ve dünyaya, yaşama, ülkeye, insana, tarihe ve kültüre ilişkin kimi görüşleri izleyicilerde şaşkınlık yaratacak cinstendi. İzleyicilerin çoğu şöyle düşündü: “Yahu bu adamlar yıllarca TSK’nın o makamlarında nasıl görev yapmış, binlerce insana komuta etmişler!”

Mehmet Ali Çelebi, her an her yöne evrilebilmesine izin verecek oynaklıktaki bir eylem zeminini, aforizmik ve sloganik bir argümantasyonun içi gazla şişirilmiş sözde parlaklığından güç alarak kuruyor. Ve bu kuruş, hiç küçümsenmemesi gereken bir aklın ürünü. Bu bakımdan onun kumaşı en çok komutanı Hulusi Akar’ınkine benziyor.

İçişleri Bakanlığı, illerde görevli en üst rütbeli jandarma subayının o ildeki TSK/MSB mensubu subay/generale ya eş rütbeli ya da daha üst rütbeli olmasına yönelik bir atama ve terfi politikası izliyor son yıllarda. Bu durum, İçişleri’nin Jandarma üzerinden TSK’yla girdiği bir statü yarışının ürünü olsa gerek. 30 Ağustos’ta Tokat’ta vali ile garnizon komutanı arasındaki tartışma bu tercihle yakından ilgili.

1924’te doğan emekli Orgeneral Kemal Yamak’ın hayatı, öldüğü 2009 yılına kadar Cumhuriyet tarihine içeriden ve doğrudan bir tanıklıkla geçti. Bu hayat hikâyesi, Türkiye Cumhuriyeti devletinin tarihiyle birlikte okunmak için muazzam bir elverişlilik gösterir. Ve yine bu hayat hikâyesi, taşıdığı kimi ortak özellikler bakımından bugünün TSK’sını yöneten figürlerin çoğunu anlayabilmek için önemli ipuçları sunar; Yamak bu hususta adeta bir stereotiptir.

Sosyal medyada paylaşılan tepkilere bakılırsa, Harbiyeli öğrencilerin jilet gibi bir hiza-istikamet içinde dua ettiği bu görüntüler seyircilerin bir kısmında zafer, fetih ve şükür, bir kısmında ise yenilgi veya en azından bir şaşkınlık duygusu yaratmışa benziyor. Bana ise II. Abdülhamit dönemi Harbiyesinde okul idaresince zorla namaza götürülen, iki on yıl sonra ise Cumhuriyeti kuran Harbiyelileri hatırlattı bu görüntüler.

Kahramanlığını, iyi subaylığını, o da yetmezse detay babında yüksek irtifa paraşütçülüğünü merkeze alan söylemler o kadar absürt bir noktaya kadar ilerletildi ki Levent Göktaş’ın gözaltı kararı sonrası kaçmasının ardından şunun bile denildiğini gördük: “Herhangi bir subaydan bahsetmiyoruz. Kaçma-kurtulma konusunda Amerika’da eğitim almış. Kaçar yani…” İşte tüm bu absürtlüklerden sonra firari Albay Levent Göktaş’ı semadan yere indirerek biz ölümlüler katında tartışılabilir hale getiren, emekli Korgeneral Pekin’in bir önceki yazıma da konu olan açıklamaları oldu.

Levent Göktaş’ın askerlik yaşamı, iki başka orgeneralin dahline rağmen, Yaşar Büyükanıt’ın bastırmasıyla 2004’te son buluyor. Görüldüğü gibi “sadece albay” olmayan bir albaydan bahsediyoruz. Durumu konusunda orgenerallerin sürtüşmelere girdiği bir albay. Ama sorulması gereken en önemli şey şu: Yaşar Büyükanıt’ın Göktaş hakkında bildiği ve Aytaç Yalman’ın bilmediği şey neydi? Daha da önemlisi ise şu: İlker Başbuğ, o şeyi biliyor muydu?

1 Temmuz’da eski adıyla Harp Akademileri, yeni adıyla Müşterek Harp Enstitüsündeki mezuniyet töreninde bir konuşma yapan Hulusi Akar, Cumhurbaşkanına sık sık “zat-ı devletleri” şeklinde hitap etti. Bu hitap bana yıllar önce Abdullah Gül’e “m”siz “Sayın Cumhurbaşkanı” diye hitap edilen başka bir mezuniyet törenini hatırlattı.

Genelkurmay Başkanlarının emeklilik yaş sınırını 67’den 72’ye çıkartmaya imkân veren düzenleme, 1 Temmuz’da TBMM’de kabul edildi. Bu değişiklik yapılmasaydı, şu anda 2. Ordu Komutanı olan Orgeneral Metin Gürak normal olarak bu yıl Kara Kuvvetleri Komutanı, ertesi yıl da GK Başkanı olacaktı. Fakat 5 yıl uzatmayla birlikte Metin Gürak 2025’te yaş haddinden emekli olacak. Gürak, İlker Başbuğ’un hısımı; yasa değişikliğinin amacı Gürak’ın genelkurmay başkanlığını önlemek olabilir mi?

Yaş haddi değişikliğinin tüm orgeneralleri ve/veya Kuvvet Komutanlarını kapsamayıp sadece genelkurmay başkanı için yapıldığı düşünüldüğünde sorulması gereken bir soru şu: Burada esas amaç, mevcut Genelkurmay Başkanının görev süresini uzatarak kendisinden istifade etmek mi, yoksa, uzatılan bu yaş haddini bir tür tıkaç olarak kullanarak alttan gelen kadroların terfilerini sınırlandırmak mı? (…) Hablemitoğlu soruşturması, MAK Alay Komutanına bu emri kimin verdiği sorusunu gündeme getirme ihtimali bakımından önem taşıyor.

Türkiye’de birçok alanı yeterli derinliklerde inceleyip eleştirebilen zihinler ve eleştiri damarları mevcut. Ordu söz konusu olduğunda ise böylesi bir damarın cılızlığından, hatta belki yokluğundan söz etmemiz gerekiyor. Oysa bu, şehitlerin ruhlarına gösterilen sahici bir hürmetin; onların hayattaki silah arkadaşlarını hayatta tutmaya yönelik yurtsever bir çabanın; ve ölümü değil yaşamı savunan bir yurttaş sorumluluğunun alametleri olarak görülmeli.

Kılıçdaroğlu’nun SADAT’ın hukuk dışına taşan etkinliklerini durdurmak ve kontrol etmek üzere talimat verebileceği bir kamu gücünden mahrum olduğunu hatırlarsak, hamlesinin gücünü aldığı esas yerin, SADAT’ın insangücü yelpazesinin çeşitliliğinin yarattığı bulanıklık olduğunu düşünebiliriz. Zira görünen o ki SADAT’ın son yıllarda miktarca ve kapsamca artan ve çeşitlenen faaliyetlerini besleyebilmek için bünyesine dahil etmek zorunda kaldığı insangücünün heterojen yapısı şimdi onun en zayıf yeri haline gelmiş durumda.

Rus apolojistlerinin yaklaşık son iki aydır ortaya koydukları performansın bir hayrı olmadı değil: Askerinin yaptığına muhakkak bir hikmet teyellemeye eğilimli olanlar dahil olmak üzere geniş bir kamuoyu, bu öforik performansı önce şaşkınlıkla ardından da kınamayla karşıladılar. Siyasal iktidarın Batı karşıtı söylemleriyle örtüşmesi nedeniyle olsa gerek kendilerine her akşam açılan stüdyolardan ellerindeki ıstakalarla Rus birliklerine doğudan batıya, kuzeyden güneye taarruz istikametleri çizen bu hevesli plan subaylarının müktesebatı, ülkenin aklıselim haritasına not edildi.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ndeki bazı uygulamalar Cumhuriyet tarihi boyunca kendisini özerk bir güç olarak inşa etmeyi başarmış olan TSK’yı, bu özerk konumundan kopartarak Cumhurbaşkanı’nın kişiliğinden ayrılması zor, onunla bütünleşik yeni bir yere bağladı. Dolayısıyla, bir katmanda Anayasa’dan kaynaklanan bir demokratik hak kullanımı olarak okunabilecek Amiraller Bildirisi başka bir katmanda Cumhurbaşkanının şahsına yönelmiş cüretkâr bir sınama olarak da okunabilirdi.

Rus taraftarlığı muvazzaf askerlere değil, özel olarak emekli askerlere atfedilebilecek bir konumlanma gibi görünüyor. Elimde ampirik kanıtlar olmamasına rağmen, TSK’nın mevcut kurumsal yapısının ve liderliğinin, meslekî “muasır medeniyet” nirengisi olarak halen NATO’yu ve NATO/Batı ordularını gördüğünü düşünüyorum.

28 Şubat 1997’de tankları Sincan’da kim, neden yürüttü? 28 Şubat davasında yargılanan generallerin mahkemedeki savunma örgüsüne göre o gün tankların oradan geçişi tümüyle tesadüftü; herhangi bir siyasi mesaj kaygısı da kesinlikle yoktu. Bu zahiri görünüşe karşın, birincil tanık ve aktörler olarak Güven Erkaya ve İzzettin İyigün’ün 2001 ve 2004’ün baskısız siyasi atmosferinde verdikleri ifadelerin yansıttığı gerçekler karşısında, zekice olduğu sahiplerince varsayılan bu buluş, bence öyle olmamasının yanı sıra, toplumun aklına karşı yapılmış aleni bir “nezaketsizlik”.

Emekli askerler son dönemde toplumun çeşitli alanlarında daha görünür oldular ve bunun bence şöyle bir olumlu sonucu oldu: Türkiye toplumu askerleri daha yakından tanıma ve bilme fırsatı bulmaya başladı. Askerler toplumun görünür alanlarında kendilerini dışavurdukça, üniformanın gayrişahsi karizmasının örtegeldiği kişisel hasletleri daha çıplak ve çarpıcı biçimde ortaya çıktı. SADAT bünyesinde çeşitli faaliyetlerde yer alan ve ama kendisini Atatürkçü olarak tanımlayan emekli SAT subayının hikâyesinde olduğu gibi…

2018’de Suriye sınırındaki bir hudut karakoluna Savunma Bakanı ve Cumhurbaşkanı’nın yaptığı Sibel Can’lı, İbrahim Tatlıses’li ziyarette, “ortama” bakıp durumdan kendince pay çıkartan ve öylelikle Akar’ın oturduğu verzalit yemekhane sandalyesine neredeyse çarpacak biçimde selfie çekme cüreti gösteren o malum asker ile Ersoy’a şemsiye tutan üsteğmeni birbirine bağlayan bir hat var. Bu hattın üstünde “devler gelir devler gider, bir tek dev kalır o da Sedat Peker” diyen sözleşmeli er de var…

Senarist Önder Çakar bugünün kestirme çözümlerinin epey ilerisinde derin soruşturmalara girişen bu film için “Bizden Müslüman ya da anti-Müslüman olmamız beklenmemeli. Biz ne kimseden nefret ediyor ne de kimseyi destekliyoruz. Bu benim babamın hikâyesi. Bir tarafa vurma niyetimiz yok. Muharrem'i ne çok seviyoruz ne de ondan nefret ediyoruz. Muharrem’e eşit mesafedeyiz” demişti.

Grup üyelerinin emeklisi oldukları kurumlar ve onların aktif görevdeki mensupları, eski komutanlarından yahut meslek büyüklerinden sâdır olan siyasal ve toplumsal önerileri ne telakki ediyorlardı? Emeklilerle muvazzaflar arasında ne tür bir geçişkenlik vardı; veya söz konusu kurumların gizli kalması gereken resmi bilgileri Encümen-i Dâniş üyelerinin erişimine sunuluyor muydu?

Ordu içindeki demokratik ve hukuksal denetim mekanizmalarının son yıllarda artan politizasyon nedeniyle iyice zayıflamış olmasının bir dizi sonucu oldu. Bunlardan biri, el çabukluğu ile bir disiplin sorunu suretine büründürülerek sonuca bağlanan ve üzeri kapatılan meselelerin aslında ne ölçüde disiplinle ilgili ve ne ölçüde politik, mali, yönetsel vb. sorunlar olduğunu öğrenmemizin giderek zorlaşması.

Siyasal yaşamı boyunca çok farklı gruplarla girdiği pragmatik ilişkileri sonlandırma veya ona yeni suretler biçme koşul ve zamanlamasını çoğunlukla kendi seçen bir siyasal lider olarak Erdoğan için emekli askerler, elindeki dost listesinin muhtemelen en alt sıralarında yer alıyordu ve bunlar muhtemelen listedeki en kuşku duyduğu gruplardan biri idi. Gelişmeler, emekli askerlerin 2014 sonrası kurduğu denklemlerin ulaşabileceği doğal sınırları kalın uçlu bir kalemle belirliyor.