Oral Çalışlar

Devlet-toplum ilişkisi, sorgulanmaya başlandı. Anlaşılan bu tartışma önümüzdeki dönemde gelişerek devam edecek. Her devlet, dayandığı toplumun gelişmişlik düzeyiyle orantılı şekilde yapılanır. Bazen başarılı bir önderlikle toplumsal birikimin üstüne çıkılabilir. Bazen de kriz olur, birikimin altına inilir. Devlet eğer iyi örgütlenmezse, kolektif bir akılla hareket etmezse, bir arıza anında, bozuk araba gibi yolda kalır.

Irkçılık, güçlü bir demokrasi düşmanlığıyla ve despotizmle el ele yürüyor. Toplumun zayıf yönlerini harekete geçirebiliyor. Depremde yüzlerce Suriyeli göçmen de yaşamını yitirdi büyük olasılıkla. Zaten ev, bark, geçim derdindeyken, daha da büyük bir felaketin ortasında kalıverdiler. Onların acısı, insan olarak hepimizin acısının bir parçası.

Yer yerinden oynarken, bu hastanelerde ameliyatlar devam edebildi. Tarihimizin en ağır depremlerinden birinde, bu binalar, “izolatör” sistemi sayesinde, yıkılmadı, tahrip olmadı. Yaşam sürdü. “Depreme dayanıklı nitelikli yapı”dan, bizim anladığımız, doğru malzeme kullanılması ve doğru mühendislik yapılmasıyla sınırlıydı. Bunları yeterli olarak düşünüyorduk. İzolatör çözümünü yeni duydum.

Yunan Devlet Televizyonu, deprem sabahı programını Şevval Sam’ın söylediği bir Karadeniz türküsüyle başlattı: “Ben Seni Sevduğumi…” Acımıza ortak oldu. Komşu Yunanistan’ın en önemli gazetelerinden Kathimerini, “Hepimiz Türküz” sloganını o duvardan alıp manşete çıkarınca, bu tablo karşı kıyıdan gelen bir sevgi mesajına dönüşüyor.

Büyük bir deprem olursa kurtarma çalışması nasıl yapılacak hiçbir prova gerçekleştirilmemiş. Çok katlı apartmana yangın merdiveni yetişmiyor, açıkta kalan depremzede için bez çadırdan başka barınak ortalıkta görünmüyor. Hastane acil servisleri de yıkılıyor. Depremden kurtulan nerede barınacak? Türkiye teröre karşı güvenlik önlemlerini en üst seviyede tutarken, depreme karşı can güvenliği için hangi hazırlıkları planlamış bu hiç konuşulmamış.

Yönetmenliğini Mahsun Kırmızıgül’ün yaptığı Prestij Meselesi filmi “Kasetçiler Kralı”nın hayatını, zaaflarını, açmazlarını ve başarısını anlatıyor. Yeni kuşaklar için “Gazinocular Kralı”nı veya “Unkapanı Kasetçiler Çarşısı”nı anlamak belki zor olabilir. “Televizyona çıkmak” da geride kaldı. Günümüzün şöhret skalası “Kaç takipçin var” üzerinden belirleniyor.

Kıbrıslı Türklerin önemli çoğunluğu, üzerlerinde Türkiye’nin vesayeti olduğunu düşünüyor. “İtfaiyemiz bile Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı” diyerek kendi kaderlerine kendileri karar vermek istiyor. Rumlarla bir anlaşma zemini yakalayarak Avrupa Birliği vatandaşı olmak istiyorlar. 6’lı masanın programının açıklanmasının ardından Kıbrıs’ta eleştiriler gelmeye başladı.

Bir arkadaşım telefon etti. “6’lı Masa’nın açıklanan programı güzel, demokrasi konusunda net, anlaşılan o ki Kürt meselesini şimdilik metne koymamışlar” dedi. “Bitti bitecek, dağıldı dağılacak”...

Teknolojinin, iletişim araçlarının gelişmesinin en çok etkilediği alanlardan biri, basılı gazetecilik. Eski usul habercilik, artık mümkün değil. Haber, anında meraklısına ulaşıyor, bir gün sonra bayiden alınan gazetedeki gündemin farklı olması gerekiyor. Türkiye’nin birçok yerine geçmişte iki üç gün sonra ulaşan gazetelerin yolunu artık bekleyen yok. Bizim köydeki Hasan, Amerika’daki kızını, torununu sabah kahvaltısında görüntülü olarak telefonuyla görebiliyor.

Cumhuriyet’in başka ellere geçmesi, onu derinden yaralamıştı. Orhan Erinç, tam anlamıyla bir Babıali gazetecisiydi. Muhabirlikten yetişmiş, yazı işleri müdürlüğü, genel yayın müdürlüğü, imtiyaz sahipliği dahil mesleğin her çeşidini yaşamış, görmüş, hafızasına kaydetmişti. İlginç bir hafızası vardı, en küçük ayrıntıları hatırlar, kimi sorsanız size onunla ilgili bir hikaye anlatabilirdi.

Aydınlar, eli kalem tutanlar, değişimi, toplumun içinde oluşan canlılığı da görebilmeli. Yapılan araştırmaları kendi sağduyu süzgecinden geçirdiğimizde çok daha iyi tahminlerde bulunabiliriz. Askeri darbelerin kesintilere uğrattığı demokrasi yolculuğumuz 70 yıldır kritik aşamalardan geçti. Toplum en beklenmedik anlarda tahminleri alt üst etti. Gün oldu karşısına askeri vesayet çıktı, gün oldu siyasi otoriterlik. Türkiye tek parti dönemini de yaşadı, çok partili denemeleri de gördü. Tercihi her zaman mağdurdan ve değişimden yana oldu.

14 Mayıs 1950, önemli bir tarihti. Demokrat Parti iktidarıyla 14 Mayıs’ta yeni bir dönem açılmıştı. Çok partili sisteme alışmak kolay değildi. İktidar ve muhalefet partileri, Meclis çatısı altında siyaset yapmaya çalıştılar. Yaşanan aşırı gerilimin ardından askerin müdahalesi geldi (27 Mayıs 1960).

Alışılmadık bir kişilikti. Ermeniyim, Türklerin dostuyum, bu ülkenin yurttaşıyım, acılarımı unutmadım, ama iki halkın dostluğunu sağlamak için sonuna kadar gayret edeceğim diyordu. Hrant, aramızdan ayrılışının 16. yılında unutulmuyor ve yokluğu hissediliyor. Toplum onu arıyor. Onun birleştirici, uzlaştırıcı ve cesur dilini özlüyor. Şöyle bir ruh hali içindeyim: O olsaydı şimdi daha güçlü bir muhalefet yaratabilirdik.

Ali Babacan son dönemde HDP ve Kürt meselesinde demokratik bir tutum alıyor. Bu çıkışları yaptıktan sonra HDP ile birlikte seçime girme ihtimali seçmen kitlesini muhalefete yönlendirebilir mi? HDP’ye oy vermeyen sağ eğilimli Kürtlerin üçte biri farklı partilere yönelmiş durumda. DEVA bu konuda önde gelen seçenekler içinde. HDP’liler de DEVA’nın son çıkışlarını olumlu görüyor. Onlarla işbirliği yapma eğilimindeler.

Hemen her gün medyada 6’lı masaya ilişkin “skandal” diye abartılan haberler yer alıyor. Davutoğlu’nun başkanların yetkileri üzerine söyledikleri de ortalığı karıştırdı. Peki gerçekten 6’lı masa bir karmaşadan ibaret mi? Öncelikle birinci senesini dolduran bu birliktelik, ortak siyaset konusunda başarılı bir tecrübe oldu.

Türkiye, ekonomik krizi, siyasi, sosyal bir bunalım ile birlikte yaşıyor. Toplum, sert bir kutuplaşma ile uzlaşma arasında bir tercih yapmanın eşiğinde. Önümüzdeki seçimler bu konuda millet olarak kararımızı ortaya koyacak. Şurası bir gerçek; kutuplaşmanın iki tarafında da sertlik yanlıları, radikal kavga taraftarları varlıklarını koruyor. “Şeriata geçit yok” diyenler hâlâ cepheleşme eğilimi içinde belli bir etkinliğe sahip. Dini siyasi bir referans olarak kullanmaya hevesli, “Ayasofya’yı cami yaptık… amacımıza yürüyoruz…” diyenler de diğer kutupta ağırlıklarını sürdürüyor.

…Ben ise 'Üç ay içinde seçime gidersek asıl o zaman antidemokratik olur. Şimdi bir tek CHP var. Onun dışındaki partiler ne zaman kurulacak, ne zaman seçime iştirak edecek?' diyerek durumun yanlışlığını anlatmaya çalışıyordum… Ben sosyal tedbirleri alalım, bazı düzenlemeler yapalım, öyle gidelim diyordum. Milli Birlik Komitesi'ndeki arkadaşların büyük çoğunluğu benimle beraberdi.

317 kitabı yayınlamak gibi bir büyük işi başarmasının ardında onun inatçılığının da payı vardır” diye anlatıyor Muzo’yu. Bizim “Muzo” böyle bir kişilik. Hafıza ve hayatını sürdürme konusunda sorunlar yaşayınca onu bakımevinde kalmaya ikna ettik. Dün de Çamlıca’daki devlet bakımevinde Gürhan Ertür’le birlikte yeni yılda onun ziyaretine gittik. Yakın zamanları hatırlamadığı için geçmiş günlere ilişkin zevkli, ayrıntılı sohbetler yaptık.

ABD ve Batı karşıtlığı söylemi üstünden siyaset üreten (sözde yerli ve milli) çizgi, günümüzün iki büyük despotik yayılmacı rejimi olan Rusya’yı ve Çin’i, Batı’ya karşı bir dış politika dengesi, hatta “Türk milleti için milli cephe” olarak sunuyor.

Aydın karamsarlığı, aydın güvensizliği nereden kaynaklanıyor ciddi olarak araştırılması gereken bir mesele. Aydınlar, halk için “Geridir anlamaz, cahildir” deseler, kendilerini haklı görseler de halk siyasete hep daha akıllı ve dengeli bir şekilde müdahale etmiştir.

Şimdi defteri karıştırıyorum. Bakalım neler neler seçmişim… “Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan” diye başlayan Pir Sultan’ın şiiri ilk sayfayı kaplıyor. Ondan şu dörtlüğü almışım: “Kadılar, müftüler fetva yazarsa/ işte kement işte boynum asarsa/işte hançer işte kellem keserse/dönen dönsün ben dönmezem yolumdan!” Bir Yunus Emre dörtlüğü: “Bir kez gönül yıktınsa/bu kıldığın namaz değil/ yetmiş iki millet dahi/elin yüzün yumuş değil.”

Birçoğumuz bu koalisyona sosyal demokrasinin gericilikle uzlaşması gözüyle baktık. O kısa ömürlü uzlaşma, henüz yeterince olgunlaşmadığı için iki taraftan da benimsenmedi. Sonra olanlar oldu. Bu koalisyon bozuldu, yerine “Milliyetçi Cephe” hükümeti kuruldu. Yani cepheler kuruldu. Savaş tamtamları arasında 12 Eylül 1980 askeri darbesine geldik. Askeri vesayet rejimi yeniden ihya oldu. Toplum kutuplara bölündükçe, askeri vesayet de o kadar rahat hareket ediyordu. 6’lı masayı bu açıdan tahlil edebiliriz.

Silahlı, örgütlü İslamcı gruplar arasında en güçlüsü olan Taliban, Kabil’de iktidar koltuğuna oturdu. “İslami rejim” ilk iş olarak kadınları toplumsal hayattan atmaya başladı. Önce işyerlerini, ardından okulları, son olarak da üniversiteleri kadınlardan “arındırdı”. Kadınların sokağa çıkamadığı bir rejimi inşa ettiler. “Kadınların sokağa çıkması, okullara girmeleri fuhuşun yolunu açar” diyerek ahlaki gerekçelerini de ifade ettiler.

Sonuç olarak, 6’lı masadan, muhafazakarın, milliyetçinin, sosyal demokratın, ulusalcının, liberalin kabul edebileceği bir isim ortaya çıkacak. Aday, böylesine bir mutabakatın sonucunda belirlenecek. Tabii bu bir uzlaşma. Taraflar, ortak hedefe uzlaşarak ilerliyorlar. Uzlaşmak bir ölçüde kendi pozisyonundan ödünler vermeyi de gerektirir.

CHP Genel Başkanı'nın atağının bu kez psikolojik yönü öne çıktı. İmamoğlu’nu CHP grubunun içine ve kendi yanına oturttu. Ona “Burası senin partin ve adayı burası belirleyecek” mesajını verdi. “Sen bu partinin evladısın, benim evladımsın” derken, aralarındaki hiyerarşik ilişkiyi de hatırlatıyordu. O babaydı. Baba, ailenin büyüğü olarak, kararı verecekti.

Son mahkeme kararına kadar, çevremdekilerin çoğu, kazanma şansını yüksek gördükleri İmamoğlu’nu tercih ediyordu. İmamoğlu’nun görece gençliği ve ataklığı bir avantaj olsa da bazı dezavantajlarını da gözlemlemek mümkün. Bu dönem seçilecek cumhurbaşkanı, eğer Meclis’teki çoğunluk imkan verirse, parlamenter sisteme geçişin de önderliğini yapacak. Bir anlamda 6’lı masayı sürdürecek. Bunun için ciddi bir siyasi esneklik göstermesi, ortaklarının güvenini kazanması gerekiyor.

Gerçekler yargının uzaklarında kalmıştır. Arada derede ülkelerde ise bağımsız yargı diye uğraşanlar vardır. Hukukun evrensel ilkelerini savunan avukatlar vardır. Başları belaya girer. Dün doğum günümdü. İstanbul’un seçilmiş başkanı hedefteydi. Bunca yılın muhasebesini yaparken karar çıktı. Sabırla “hukuk devleti”, “adil yargı” demekten vazgeçmeyeceğiz.

Çocuk gelin olayının kritik noktalarını gözden geçirelim. Cinsel istismara uğrayan, tecavüze uğrayan çocuk büyüdüğünde yaşadığı istismarı savcılığa şikayet etmiş. İki yıl önce yaptığı şikayetle ilgili düne kadar bir dava açılmamış. Bu cemaatin bazı çevrelerce korunduğu, her kademede etkili olabildiği şüphesini artırmıyor mu?

America Abroad Media Ödülleri’nin kurucusu Aaaron Lobel, dizinin Amerikalılar için anlamını şöyle özetledi: “Amerikalıların ‘Bir Başkadır'dan öğreneceği çok şey var. Şu anda ABD, toplumda, politikada ve medyada yoğun bir kutuplaşma yaşıyor. “Bir Başkadır”, televizyonun toplumun farklı kesimlerinin birbirlerine karşı empati kurmasına nasıl yardımcı olabileceğinin en güzel örneğini oluşturuyor.

Urfa Göbeklitepe kazılarında, 10 bin yıl öncesine giden bir inancın, tapınmanın izlerine rastlıyoruz. Tabii insanlığın tarihi açısından, 10 bin yıl çok kısa bir süre. Millet bilinci ya da ideolojisi ise daha birkaç yüzyıllık bir olgu. Ondan önce kabile, klan, aşiret, beylik halinde yaşayan topluluklar söz konusuydu. Bu sözünü ettiğim meseleler, hepimizin az çok bildiği, duyduğu, gördüğü, hissettiği meseleler. Sonuç olarak, milliyetçilik, bu kadar yeni olmasına karşın, sonsuza kadar yaşayacak bir ideoloji gibi algılanıyor.