Enes Özkan

Bundan 37 yıl önce Bulgaristan’da komünist iktidar ülkedeki Türklerin isimlerini değiştirmeye başladı. Türkçe konuşmanın yasaklandığı, Türk mezarlarının tarumar edildiği bu süreç bir kimliksizleştirme operasyonuydu. Beş yıl süren asimilasyon politikası yüzlerce cana mal oldu. Bulgar hükümeti Türklerin asimile edilemeyeceğini anlayınca Türkiye’ye göç etmeleri için kapıları açtı. Bu süreçte ilk protesto yürüyüşü 24 Aralık 1984’te Ardino’daki (Eğridere) Mleçino (Sütkesiği) meydanında yapıldı.

New York Times’a göre Haiti lideri Jovenel Moise, uyuşturucu kaçakçılarıyla mücadele ettiği için öldürüldü. Ancak Haiti basını cinayete Amerika’nın da dahil olduğu görüşünde. Haiti medyasının yayınlarına göre son dönemde Türkiye ve Rusya’yı dış politikada ABD’ye alternatif olarak gören ve bu ülkelerle ikili ilişkileri ilerletmeye çalışan Moise, ABD’nin tadını kaçırdı.

Bulgaristan’da dörtlü koalisyon için partiler anlaştı. 14 Kasım’daki seçimlerde iki aylık partisiyle galip gelen Petkov, geniş bir koalisyon hükümetinin başbakanı oldu. Dün (10 Aralık) duyurulan koalisyon için 13 Aralık Pazartesi günü mecliste güven oylaması yapılacak. 240 sandalyeli Bulgaristan meclisinde koalisyona katılan partiler 134 sandalyeye sahip.

Macaristan’da dört ay sonra (Nisan, 2022) yapılacak genel seçimlerde altı muhalefet partisi ortak adayla Başbakan Viktor Orban’a karşı yarışacak. Muhalefet partilerinin ön seçimle belirledikleri ortak adayları genç muhafazâkar belediye başkanı Peter Marki-Zay, Orban’ın ülkeyi Rusya, Türkiye ve Çin gibi Avrupa değerlerini temsil etmeyen ülkelerin yörüngesine soktuğunu söylüyor. Anketler hâlâ başa baş.

Türkiye’nin yaşadığı döviz krizi, bir yıldan daha uzun süre önce lirayı para birimi olarak benimseyen Suriyeli muhaliflerin yönetimindeki İdlib’e de sıçradı. Esnaf büyük bir endişe içinde: “Türk lirası değer kaybettiğinde fiyatlar derhal yükseliyor. Fakat esnafın satış yapabileceği seviye belli olduğu için artık mal satmak demek zarar etmek demek.”

Yarın (30 Kasım) cumhuriyet ilan ederek İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth’in devlet başkanlığı statüsüne son verecek olan Barbados, ilk cumhurbaşkanını seçti: 72 yaşındaki Sandra Mason. Pandemi sürecinde İngiltere’den yeterli destek bulamaması ve aşı tedariğinde ikinci plana atıldığı hissi, Barbados halkının İngiltere’yle bağlarını sorgulamasına neden olmuştu.

Basının karşısına çıkan Zelenski, istihbarat birimlerinin 1-2 Aralık tarihlerinde ülkede darbe yapmayı planlayan Rus ve Ukraynalılardan oluşan bir cuntayı ortaya çıkardığını açıkladı. Zelenski, cuntacıların Ukraynalı iş insanı Akhmetov’un desteğini almak için çaba sarf ettiklerini fakat Akhmetov’un komploya karışmadığını söyledi, Kremlin’i de doğrudan suçlamadı. Zelenski, Kırım konusunda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da kendisinin arkasında olduğunu da söyledi.

Güney Kore’de 1979’da askeri darbeyle iktidarı eline alan Chun Doo-hwan 90 yaşında öldü. Yakın tarihin en acımasız diktatörlerinden olan Chun, yönetimini kabul etmeyip demokrasi talep eden sivil halka helikopterlerden ateş açtırmıştı. 1995’te yargılanmaya başlayan Chun idama mahkûm edilmiş fakat yaş haddinden ötürü idamı gerçekleştirilmemişti. Chun daha sonra ‘sosyal barış’ adına affedilmişti.

Bulgaristan’da geçtiğimiz Pazar günü (22 Kasım) yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunda cumhurbaşkanı Rumen Radev yeniden seçildi. Cumhurbaşkanı olarak ikinci döneminde hiçbir şey yapmasa dahi yolsuzlukları bertaraf edeceğini söyleyen Radev, ülke içindeki mafyalaşmaya da göz yummayacağını vurguladı. Radev, Bulgaristan’ın eski hava kuvvetleri komutanıydı.

ABD’li bir general tarafından 1884’te kurulan ve 1934’e kadar açık kalan Cenova Yatılı Yerli Okulu’ndaki ölümleri ve insan hakları ihlallerini araştırmak için kurulan komisyon bir toplu mezarda okulun öğrencisi olduğu düşünülen 102 çocuğun cesedini buldu. İngilizce öğretmek bahanesiyle 50 yılda 40 kabileden binlerce yerli çocuğun asimilasyona tâbi tutulduğu okulda ölümlerin çoğunun sebebi hastalık ama kaza sonucu, boğularak, vurularak ölenler de var.

Bulgaristan’da seçim hükümetinde ekonomi bakanı olan Kiril Petkov, Maliye Bakanı Assen Vassilev’le birlikte “yolsuzluk düşmanı Harvard’lı ikili” olarak geniş bir hayran kitlesine ulaştı. “Bir ürünü satın almadan önce bile numune istersiniz. Bulgar halkına geçici hükümetteki dört ayda ücretsiz numune vermiştik. Şimdi o ürünün lansmanını yapıyoruz” diyerek kampanya yaptı. Ekonomik kriz ve yolsuzluklardan bunalmış Bulgar seçmeni, Nisan ayına kadar adları hiç duyulmamış ekonomiden anlayan, geçmişi temiz gençlere şans verdi.

Sekiz ayda üçüncü kez sandık başına giden Bulgaristan’da katılımın yüzde 40 olduğu erken genel seçimlerde sandıktan geçici hükümetin ekonomi bakanı olan Harvard mezunu 41 yaşındaki işadamı Kiril Petkov ve Maliye Bakanı Asen Vasilev’in eylül ayında kurdukları Değişime Devam Partisi çıktı. Eski Başbakan Borissov’un partisi GERB’i geride bırakan Petkov’un partisi Meclis’te çoğunluğu ele geçirdi. Katılımın yüzde 33’de kaldığı Cumhurbaşkanlığı seçiminde ise sol partilerin desteklediği eski Hava Kuvvetleri Komutanı Ramen yüzde 50 sınırında görünüyor. İlk Türk Cumhurbaşkanı adayı olan Mustafa Karadayı %9.8 ile üçüncü oldu. Genel seçimlerde Türklerin partisi Hak ve Özgürlükler Hareketi yüzde 11 oy aldı.

Bulgaristan bugün hem parlamento hem de Cumhurbaşkanlığı seçimi için sandık başında. Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) ilk kez Türk kökenli bir ismi Cumhurbaşkanlığı makamına aday gösterdi: Mustafa Karadayı. Karadayı, kampanya boyunca Bulgar seçmenlere Obama’yı hatırlattı: “Gelişmiş bir demokrasi olan ABD’de Barack Obama iki kez başkan seçilebiliyorsa Bulgaristan’da niçin Mustafa Karadayı Cumhurbaşkanı olamasın? İngiltere’de Londra Belediye Başkanı Pakistan asıllı bir Müslüman Sadiq Khan, Hollanda’da Rotterdam Belediye Başkanı Faslı göçmen Ahmed… Bu örnekler çoğaltılabilir; görüldüğü üzere hepsi de gelişmiş demokrasiye sahip ülkeler. Bulgaristan olarak biz de bunu başarabiliriz.”

1970’lerde Somoza diktatörlüğüne karşı mücadele yürüten ve zafere ulaşan Sandinist gerillaların komutanı Daniel Ortega, öncesinde bütün rakiplerini tutuklattığı seçimi yüzde 75’le kazandı ve dördüncü kez Nikaragua devlet başkanı oldu. Katılım oranı yüzde 20’lerde kaldı.

Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’nin kızı ve aynı zamanda uzun zamandır yardımcılığını yürüten Sara Duterte, 2022 yılında yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olacağını açıkladı. Sara Duterte halen Filipinler’in üçüncü büyük şehri olan Davao’nun belediye başkanlığı görevini yürütüyor.

Kanadalı Katolik piskoposlar, 1831-1996 yılları arasında on binlerce Kanadalı yerli çocuğunun kültürel asimilasyona tâbi tutulduğu, şiddet ve cinsel istismara uğradığı Katolik yatılı okullar için özür diledi: “Biz Kanadalı Katolik piskoposlar olarak yerli halkların bugün dahi devam eden travmalarına sebep olan tarihi acıların ve zorlukların mirasını kederle üstleniyoruz…” Vatikan ve Papa ise okullardaki rolleri için özür dilememekte ısrar ediyor.

Haiti’de 7 Temmuz günü evinde uyuduğu sırada öldürülen Devlet Başkanı Jovenel Moise davası sürüyor. Şu ana dek 18’i Kolombiyalı olmak üzere 40 kişi gözaltında. Şüpheler ise Moise’nin öldürülmeden hemen önce Başbakan olarak atadığı Ariel Henry’nin üzerinde toplanıyor. Cinayeti işleyen ekipten bir kişiyle telefon görüşmesi çıkan Başbakan, bunun için kendisini ifadeye çağıran önce Başsavcı’yı sonra Adalet Bakanı’nı görevden aldı. Soj olarak Bakanlar Kurulu Genel Sekreteri de cinayete adı karışmış birine hizmet edemem diyerek istifa etti.

Pakistan ve Taliban’ın ilişkisi, Taliban’ın kuruluşuna kadar gidiyor. İki gücün ittifakında ortak inancın yanı sıra bölgede geçmişte sık sık ortak çıkarlara sahip olmaları da etkili oldu. Pakistan, bugün de diplomatik meşruiyetini sağlamak ve uluslararası ticari ortaklıklara dahil olması çabalarında Taliban’ın en büyük destekçisi.

Cezayir’de 90 kişinin öldüğü orman yangınlarına müdahalede yetersiz kalmakla suçlanan Başbakan ve İçişleri Bakanı suçu sabotajcılara atınca, cadı avına çıkan kalabalık, yangın söndürme çalışmalarına gönüllü olarak katılan müzisyen Djamel Ben İsmail’i kundakçı olarak yakaladı. Polis merkezinden çıkarılan İsmail, öfkeli kalabalığın ortasında kaldı. İsmail önce dövüldü ve bıçaklandı ve sonra da canlı canlı yakıldı. Cesedi köy meydanına götürülüp işkence yapıldı. Gerçek ortaya çıkınca devlet suçu bu kez olayın geçtiği bölgedeki terör örgütü ilan edilmiş bir Berberi örgütüne attı.

Ankara Altındağ’da Suriyeli bir kişinin işlediği cinayet üzerine, Suriyelilerin evleri ve işyerlerine yapılan saldırılar, 1972 yılında Rotterdam’da bir Türk pansiyon sahibinin Hollandalı bir kadını zorla alıkoyması üzerine yaşanan olayları hatırlattı. Bir hafta süren olaylarda öfkeli Hollandalılar, Türklerin evleri ve işyerlerini, taşlayıp, yakmış, sokaklarda dövülen onlarca Türk hastanelik olmuştu. Hollandalı yetkililer önce “etnik olmadığı”nı iddia ettikleri olaylar için daha sonra tazminat ödemiş, eski Hollanda Kraliçesi Beatrix, Türk ve Faslı işçi ailelerin yaşadığı bir pansiyonu ziyaret ederek yaşananlar için “Utanç duyuyorum” demişti.

Kenya’da yaşayan çevreci aktivist Joannah Stutchbury, Naorobi’deki evinin önünde silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti. Hindistan’da ulusal bir parka adı verilen ünlü İngiliz Corbett’in hayattaki son akrabası olan Stutchbury’den geriye Kenya’daki Kiambu ormanları için verdiği mücadele ve bu ikonik fotoğrafı kaldı. Cinayetin, ormanlık alanların imara açılmasını isteyen inşaat şirketlerinin işi olduğu düşünülüyor.

Vatikan tarihinde ilk kez dünyada sahibi olduğu gayrimenkullerin listesini açıkladı. Buna göre Vatikan’ın dünya ülkelerindeki büyükelçilikler hariç tutulursa İtalya’da 4051, diğer ülkelerde de 1120 mülkü var. Bunların %40’ını okul, manastır ve hastane gibi kurumsal yapılar oluşturuyor ama belgelere göre Papalık Londra, Cenevre, Lozan ve Paris’in lüks bölgelerine de yapmış. Vatikan’ın bu açıklamasının arkasında Salı günü başlayacak bir dava var. Vatikan’ın önde gelen kardinallerinden Angelo Becciu ile birlikte on kişi zimmete para geçirme, kara para aklama gibi mali suçlardan yargılanacaklar. Becciu geçen sene görevden alınmıştı.

Nisan ayındaki seçimlerden hükümet çıkaramayan Bulgaristan pazar günü ikinci kez sandıklara gitti. Katılımın yüzde 27 ile rekor düzeyde düşük kaldığı seçimde Bulgaristan Türklerinin partisi Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) yüzde 10,61 ile beşinci sırada yer aldı. 112 sandıkta oy kullanan Türkiye’deki Bulgaristan vatandaşı Türklerin seçime ilgisi yoğundu. HÖH’ün oyların yüzde 90’ını aldığı Türkiye’deki Bulgaristan seçimlerini Balıkesir’deki bir sandıkta izledik.

Tarih, İmparatorluklar Çağı kapanırken suikasta uğrayan liderlere tanıklık etmişti. Fakat bir devlet başkanının 2021 yılında kendi evinde hem de uykusunda öldürülmesi, suikastler tarihi içinde çok özel bir duruma işaret ediyor. 2017’de seçimle göreve gelen Haiti devlet başkanı Jovenel Moïse, kısa süre sonra ülkeyi bir diktatör gibi yönetmeye başladı. 7 Şubat 2021’de görev süresi bitmesine rağmen koltuğundan kalkmadı. Suikastın arkasındaki sırrı ya da sırları Haiti’nin son 200 yıllık dramatik tarihine bakmadan anlayamayız.

Kanadalı yerli çocuklarını ‘medenileştirmek’ için onları ailelerinden kopartıp ‘eğiten’ Katolik yatılı okul bahçelerinden çıkan çocuk cesetlerinin sayısına dün (30 Haziran) 200’e yakın yeni ceset daha eklendi. Tıpkı 2008’deki Kanada başbakanı Stephen Harper gibi özür dileyen şimdiki Kanada Başbakanı Justin Trudeau okulların bağlı olduğu Vatikan’ı özür dilemeye çağırdı. Papa, bir grup Kanadalı yerli lidere ve okulların mezununa Aralık ayı için randevu verdi. Ama henüz özür işareti yok.

Sandinista gerilla hareketinin öncü isimlerinden biriydi. Banka soydu, hapse düştü, işkence gördü, Küba’ya sürgüne gitti. 1979’da 50 yıllık diktatörlük rejimini yıkıp Nikaragua’da devrim yaptı. Önce ülkesine demokrasi ve liberal ekonomiyi getirmeyi vaad etti, sonra Kilise’ye yaklaştı, dindar bir sağcı lidere dönüştü. Nikaragua Kanalı gibi büyük projelere girişti. Eşini kendisine yardımcı, sekiz çocuğunu danışman olarak atadı. 2018’den bu yana ülkede protestolar sürüyor. 42 yıldır iktidarda olan 76 yaşındaki Ortega, kasım ayındaki seçimler öncesi karşısına çıkan beş muhalif adayı da tutuklattı.

28 Mayıs günü, insan hakları ve demokrasi standartları açısından dünyanın en ileri ülkelerinden Kanada’dan gelen bir haber tüm dünyayı sarstı. British Columbia eyaletindeki Kamloops Yatılı Okulu’nun bahçesinde detektörlerle yapılan aramada 215 çocuğun kalıntıları bulunmuştu. Yaşları üçe kadar inen bu çocuklar asimile edilmek için bu yatılı okullarda toplanmış Kanada’nın yerli halklarının çocuklarıydı. Kanada Başbakanı okullarda yaşanan trajedilerden dolayı 2008’de resmen özür dilemişti. Son olaydan sonra Başbakan Trudeau da göz yaşları içinde yeniden özür diledi.