Oral Çalışlar

Zarifa eğitimli bir Afgan kadını olarak Afganistan’ın Wardak eyaletinin başkenti Maydan-ı Şahr’ın belediye başkanıydı. Görevini büyük bir mutlulukla yürütüyordu. 26 yaşındaydı, nişanlıydı. ABD askeri birlikleri Afganistan’ı Taliban yönetimine terk etmeye hazırlandıkları günlerde, Zarifa'nın babasını evinin önünde öldürdüler. Baba Abdul Wasi Ghafari, Taliban karşıtı Afgan ordusunun önemli görevlilerindendi.

Yeni yayına başlayan ve bir anda ülkenin en çok satan gazetesi haline gelen Serbesti gazetesinin başyazarıydı. İttihat Terakki’nin henüz iktidara tam egemen olmadığı ama olmaya çalıştığı bir dönemden geçiliyordu. 2. Abdülhamit, İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte Meclis'i açmayı kabul etmişti. Hasan Fehmi, 2. Abdülhamit döneminde yurtdışına çıkan muhalif aydınlar arasındaydı. Hürriyet günleri gelince İstanbul’a dönmüştü.

Kitabın sonunda Necip Fazıl şöyle bir hükme varıyor: “Malum davada Hazreti Ali mutlaka haklı, Hazreti Muaviye de haksız değildir!!!” Bu gerekçesini ise şöyle savunuyor: “Tezat gibi görünen bu hükmün inceliğini ancak sır idrakine malik bir vicdan sahibi anlar. İçindeki su yarı yarıya dolu bir bardağa bakınca iyimser 'yarı yarıya dolu', kötümser ise 'yarı yarıya boş' der. Aynı incelik…”

Saat 17.23 itibarıyla Muharrem İnce’nin adaylığı için imza veren seçmen sayısı 46 bin 220… Bu şekilde giderse cuma gününe doğru 100 bine ulaşması mümkün görünüyor. Ama karizması çizildi. Yüzde onları geçip milyonlarca oy alacağı söylenen aday, 100 bin seçmenin desteğini sağlamakta zorlanıyor. Bu desteği sağlayabilse bile çok yavaş şekilde sağlıyor.

Bu üç adayın oyu, iki cumhurbaşkanı adayının başa baş bir yarış çıkarmasını bekleyenler açısından merak konusu. Örneğin Fatih Erbakan, Tayyip Erdoğan’ın seçmenlerinden, Muharrem İnce de Kılıçdaroğlu’nun seçmenlerinden oy alabilir. Sinan Oğan’ın hangi taraftan oy çalabileceği ise tartışma konusu. Toplumda değişim enerjisi birikiyor.

İslam dünyasının temel meselelerinden biri, kadınların toplumdaki yeri. Erkek egemen kültür bu konuda kadınları dar bir alana sıkıştırarak erkeğe itaat etmesini amaçlıyor. Kadınlarının işi zor. Onların feryadı bizi de ilgilendiriyor.

Çok acil ikinci konu da enkazın nasıl kaldırılacağı ve nereye taşınacağıdır. Bu sorunun tek bir cevabı yok kuşkusuz çünkü enkaz yeri ve dağılımı konusunda homojen değil; bazı yerler fay hattı üzerinde veya yakınında olduğu için bazıları da inşaat kalitesindeki zaaflar yüzünden çöktü veya ağır hasarlı. Bir enkaz analizi ve haritası yapmak da gerekiyor.

Berlin ikiye bölününce şehrin alanı daraldı. Ayrıca enkazı uzaklara taşımak hiç kolay değildi. Bu açmazlar onları yeni arayışlara itti. Enkazdan tepeler inşa etmeye karar verdiler. Bu tepeler, yıkıntıların olduğu yerde tahrip edilen alanlarda, şehir merkezinde kurulacaktı. Bu sayede daha az ulaşım süresine ve altyapıya ihtiyaç duyuldu. Doğal çöküntüleri veya yeşil alanları aramak ve doldurmak yerine, Müdür Lingner, peyzaj koşullarını göz önünde bulundurdu ve birkaç büyük tepe planladı.

Ülkedeki sorun askeri vesayetin bitirilmesinden ibaret değildi. İfade ve örgütlenme özgürlüğünü içeren bir demokratikleşme gerekiyordu (ki hala da gerekiyor). Yeni iktidar mensuplarının kendileri de ötekileştirmelerden çok çekmiş insanlardı. 6’lı Masa 1973 seçimlerinden sonra kurulan CHP-MSP koalisyonunun daha çağdaş bir ifadesi olarak da görülebilir. Hem CHP’de hem İslami kesimde, ikili ve ikircikli durum tam anlamıyla son bulmuş değil. Ancak geçmişe göre epeyce mesafe alındığı açık. İki temel akım, iki ana gelenek bir uzlaşma ortamı yaratabilir mi?

“Köyde, birkaç bina ufak tefek çatlaklarla ayakta kaldı. Kilise ağır hasarlı. Biraz önce Kadıköy Belediye Başkanı Şerdil Dara Odabaşı ile gezdik, tamamen yıkık halde. Şu anda 25’e yakın çadırımız var, çadırlarda kalıyoruz. Aynı yerde, Garbis’in çay bahçesinde sabah-öğleakşam yemeğimizi yiyoruz. Sağ olsunlar her yerden yardım geliyor. Yardımseverlere çok teşekkür ediyoruz. Maşallah 4. günden sonra aktı.”

Kılıçdaroğlu zorlu bir sürecin sonunda muhalefetin başkan adayı olduğunda sakindi. Yumruğunu masaya vurmadan, kükremeden, süreci yönetti. Sosyal demokrat, muhafazakar, milliyetçi, solcu, sağcı… Hep birlikte, Ankara’da yeni bir başlangıç yapıldı. Saadet Partisi Genel Merkezi’nin önünde toplanmış o insanlar bir umudun peşinde. Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu, CHP Genel Merkezi’ne geldiğinde, onu orada da kalabalık bir topluluk bekliyordu. “Kazanamayacak” diye dışlanan adam, istediği yerdeydi.

İYİ Parti’ye oy vermeyi düşünenlerin ötesinde, çok geniş bir kitle, Akşener’in üslup ve eyleminden mutlu olmadı. İYİ Parti, çok geniş bir “Yapmayın, geri dönün!” baskısıyla karşı karşıya kaldı. İYİ Parti, bu toplumsal talebi gördü.

O zaman soruyoruz: İstanbullu için taşınma kararı verilirken; seçilmiş yerel yönetimin, sivil toplumun, fay haritasını çıkaran, zemin etütlerini yapan bilim insanlarının böyle bir çalışmadan haberleri var mı? İşte burada temel zihniyet sorunu ortaya çıkıyor: “Hükümet devlettir” diyen anlayışa göre Cumhurbaşkanlığı makamı yetkisini kullanarak kararı verir ve uygular. Bu tezin savunucuları, “Ülkemizde eğer Cumhurbaşkanlığı makamı bir konuda karar vermişse bu devlet kararıdır” yaklaşımında.

Kahramanmaraş’ta aceleyle yeni bir bölgeyi imara açmaya karar vermişler. Toplantıya katılan jeoloji mühendisleri, inşaat mühendisleri o yerin uygun olmadığını belirtip itiraz etmişler. Dinleyen olmamış. Mühendisler, şehrin ovaya değil dağa doğru geliştirilmesini savunuyor.

Sivil hayatın içinde kurumlaşmış bu yapıların değerini, bu yaşadıklarımızın ardından daha iyi anladığımızı sanıyorum. Suçlamak ve susturmaya çalışmak yerine, dinlemeyi tercih edebilmeliyiz. Yanlışları ve doğruları, geçmişi ve geleceği, partizan gözlüklerini çıkararak, daha doğru değerlendirebiliriz.

Dünyanın dört bir yanında yüzlerce konser veren Medeniyetler Korosu, Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmişti. American Abroad Media, Türkiye'de AIP Vakfı (AIP Acil İhtiyaç Projesi Vakfı) işbirliğiyle özel bir yardım fonu kurdu. Kaynaklar, koro üyeleri ve ailelerinin depremin ardından toparlanması ve koronun ilham verici müziğini yeniden icra etmesi için kullanılacak.

Sistemi inşaatçıların eline veremeyiz. Yoksa çok hata yaparız. Önceliğimiz sağlam binalar inşa etmek olmalı” diyor. Dünyanın dört bir yanında büyük inşaatlar yapan inşaat şirketlerimiz var. Dünyanın her ülkesinde, o ülkenin gelişmişlik katsayısına paralel olarak denetim yapıldığını biliyoruz. Almanya’da müteahhitlik yapan Türkiye kökenli firmalar, oradaki kurallara harfiyen uyuyor. Başka şansları yok. Ülkemizde ise durum farklı.

Orada geçirdiğim günler şu an zihnimde haftalar gibi uzun. Crush sendromu dediğimiz ezilme durumunun yarattığı tablo nedeni ile kaybettiğimiz gençler, anneler, babalar, uzuvları kesilmek durumunda kalan çocuklar, yakınlarını arayan insanlar, kimliği belirsiz hastalar, kendisi depremzede olmasına, yakınlarını, çalışma arkadaşlarını kaybetmelerine rağmen çalışmaya devam eden sağlık çalışanları, artık yeğenlerine anne olacak olan teyzeler, halalar, uykusunda hıçkıran, seslenildiğinde korku ile uykusundan fal taşı gibi gözlerini açarak uyanan insanlardı tanık olduğum. Herkes öyle keder içindeydi ki ne isyan edebilen vardı, ne sesi yükselen.

Devlet-toplum ilişkisi, sorgulanmaya başlandı. Anlaşılan bu tartışma önümüzdeki dönemde gelişerek devam edecek. Her devlet, dayandığı toplumun gelişmişlik düzeyiyle orantılı şekilde yapılanır. Bazen başarılı bir önderlikle toplumsal birikimin üstüne çıkılabilir. Bazen de kriz olur, birikimin altına inilir. Devlet eğer iyi örgütlenmezse, kolektif bir akılla hareket etmezse, bir arıza anında, bozuk araba gibi yolda kalır.

Irkçılık, güçlü bir demokrasi düşmanlığıyla ve despotizmle el ele yürüyor. Toplumun zayıf yönlerini harekete geçirebiliyor. Depremde yüzlerce Suriyeli göçmen de yaşamını yitirdi büyük olasılıkla. Zaten ev, bark, geçim derdindeyken, daha da büyük bir felaketin ortasında kalıverdiler. Onların acısı, insan olarak hepimizin acısının bir parçası.

Yer yerinden oynarken, bu hastanelerde ameliyatlar devam edebildi. Tarihimizin en ağır depremlerinden birinde, bu binalar, “izolatör” sistemi sayesinde, yıkılmadı, tahrip olmadı. Yaşam sürdü. “Depreme dayanıklı nitelikli yapı”dan, bizim anladığımız, doğru malzeme kullanılması ve doğru mühendislik yapılmasıyla sınırlıydı. Bunları yeterli olarak düşünüyorduk. İzolatör çözümünü yeni duydum.

Yunan Devlet Televizyonu, deprem sabahı programını Şevval Sam’ın söylediği bir Karadeniz türküsüyle başlattı: “Ben Seni Sevduğumi…” Acımıza ortak oldu. Komşu Yunanistan’ın en önemli gazetelerinden Kathimerini, “Hepimiz Türküz” sloganını o duvardan alıp manşete çıkarınca, bu tablo karşı kıyıdan gelen bir sevgi mesajına dönüşüyor.

Büyük bir deprem olursa kurtarma çalışması nasıl yapılacak hiçbir prova gerçekleştirilmemiş. Çok katlı apartmana yangın merdiveni yetişmiyor, açıkta kalan depremzede için bez çadırdan başka barınak ortalıkta görünmüyor. Hastane acil servisleri de yıkılıyor. Depremden kurtulan nerede barınacak? Türkiye teröre karşı güvenlik önlemlerini en üst seviyede tutarken, depreme karşı can güvenliği için hangi hazırlıkları planlamış bu hiç konuşulmamış.

Yönetmenliğini Mahsun Kırmızıgül’ün yaptığı Prestij Meselesi filmi “Kasetçiler Kralı”nın hayatını, zaaflarını, açmazlarını ve başarısını anlatıyor. Yeni kuşaklar için “Gazinocular Kralı”nı veya “Unkapanı Kasetçiler Çarşısı”nı anlamak belki zor olabilir. “Televizyona çıkmak” da geride kaldı. Günümüzün şöhret skalası “Kaç takipçin var” üzerinden belirleniyor.

Kıbrıslı Türklerin önemli çoğunluğu, üzerlerinde Türkiye’nin vesayeti olduğunu düşünüyor. “İtfaiyemiz bile Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı” diyerek kendi kaderlerine kendileri karar vermek istiyor. Rumlarla bir anlaşma zemini yakalayarak Avrupa Birliği vatandaşı olmak istiyorlar. 6’lı masanın programının açıklanmasının ardından Kıbrıs’ta eleştiriler gelmeye başladı.

Bir arkadaşım telefon etti. “6’lı Masa’nın açıklanan programı güzel, demokrasi konusunda net, anlaşılan o ki Kürt meselesini şimdilik metne koymamışlar” dedi. “Bitti bitecek, dağıldı dağılacak”...

Teknolojinin, iletişim araçlarının gelişmesinin en çok etkilediği alanlardan biri, basılı gazetecilik. Eski usul habercilik, artık mümkün değil. Haber, anında meraklısına ulaşıyor, bir gün sonra bayiden alınan gazetedeki gündemin farklı olması gerekiyor. Türkiye’nin birçok yerine geçmişte iki üç gün sonra ulaşan gazetelerin yolunu artık bekleyen yok. Bizim köydeki Hasan, Amerika’daki kızını, torununu sabah kahvaltısında görüntülü olarak telefonuyla görebiliyor.

Cumhuriyet’in başka ellere geçmesi, onu derinden yaralamıştı. Orhan Erinç, tam anlamıyla bir Babıali gazetecisiydi. Muhabirlikten yetişmiş, yazı işleri müdürlüğü, genel yayın müdürlüğü, imtiyaz sahipliği dahil mesleğin her çeşidini yaşamış, görmüş, hafızasına kaydetmişti. İlginç bir hafızası vardı, en küçük ayrıntıları hatırlar, kimi sorsanız size onunla ilgili bir hikaye anlatabilirdi.

Aydınlar, eli kalem tutanlar, değişimi, toplumun içinde oluşan canlılığı da görebilmeli. Yapılan araştırmaları kendi sağduyu süzgecinden geçirdiğimizde çok daha iyi tahminlerde bulunabiliriz. Askeri darbelerin kesintilere uğrattığı demokrasi yolculuğumuz 70 yıldır kritik aşamalardan geçti. Toplum en beklenmedik anlarda tahminleri alt üst etti. Gün oldu karşısına askeri vesayet çıktı, gün oldu siyasi otoriterlik. Türkiye tek parti dönemini de yaşadı, çok partili denemeleri de gördü. Tercihi her zaman mağdurdan ve değişimden yana oldu.

14 Mayıs 1950, önemli bir tarihti. Demokrat Parti iktidarıyla 14 Mayıs’ta yeni bir dönem açılmıştı. Çok partili sisteme alışmak kolay değildi. İktidar ve muhalefet partileri, Meclis çatısı altında siyaset yapmaya çalıştılar. Yaşanan aşırı gerilimin ardından askerin müdahalesi geldi (27 Mayıs 1960).