A.Teyfur Erdoğdu

Mustafa Kemal, meclise cumhuriyeti ilan ettirirken Rauf [Orbay], Kazım [Karabekir], Ali Fuad [Cebesoy], Adnan [Adıvar], Hüseyin Avni [Ulaş] gibi bazı isimlerin meclise gelemeyecekleri zamanı özellikle seçer. Örneğin Karabekir Trabzon’dadır, Rauf Bey İstanbul’da. Meclis üyelerinin kelimenin tam anlamıyla yarısı yoktur. Böylelikle Mustafa Kemal Cumhuriyetin ilanına Milli Mücadele’nin kendine rakip olabilecek diğer önderlerinin katılmasını engellemiş olur. Çün ki onların cumhuriyet ilan eden kadro içinde olup güçlenmelerini ve meşruiyet kazanmalarını istemez.

Müteakip bayram 1 Ekim 1925 tarihinde yapıldı. Her yer tatil edildi. Ama devlet merasimi yapılmaz. Aynı yıl yirmi sekiz gün sonra da 29 Ekim’de ilk kez Cumhuriyet Bayramı kutlanır. Bu ilanın ikinci senesidir. İlk sene kutlanmaz. Cumhuriyet Bayramı devlet erkanınca coşkuyla kutlanır. Böylelikle 1925 yılının Ekim ayında iki bayram birden idrak edilir.

Geçen yazıda 1928 yılında Türkiye’nin yeni bir cumhuriyete geçtiğini isterseniz siz buna İkinci Cumhuriyet diyebilirsiniz demiştim. 1937 yılında da cumhuriyet laiklikle ilgili madde sebebiyle yeni bir safhaya geçti. Yine isterseniz siz buna Üçüncü Cumhuriyet diyebilirsiniz. 1937 yılına gelindiğinde cumhuriyetin ilanı esnasında ve sonrasındaki temel ilkeler tamamen değişmiş bulunuyordu.

Kuruluş ilkeleri çok açık ki 1923’te vazedilmiş ve 1928’e kadar da korunmuştur. Bu tarihte büyük değişiklikler yapılmıştır. 1928 değişiklikleriyle kuruluş ilkelerinden tamamen sapılmıştır. Karşımıza yepyeni bir Cumhuriyet çıkmıştır. İsterseniz siz ona İkinci Cumhuriyet deyin!. İlerleyen bölümlerde 1928 yılında ne yapıldığını göreceğiz.

Cevaplara geçmeden önce “kuruluş ilkeleri” lafzından ne anlaşılır onu açıklayayım. Bir müessese (bu devlet de olabilir) kurulurken tek ve ilk seferde konulan ilkeler midir kuruluş ilkeleri? Yoksa bir süreç (bu süreç ne kadarlık bir süreyi kapsar?) içinde konulanlar mıdır ya da her ikisi de mümkün müdür?

Arşivimden bulduğum bir kaç belgenin Türkiyelilik tartışmalarında ufuk açıcı olduğunu düşünüyorum. Sebebi şu: Türk mü Türkiyeli mi tartışmaları siyasi düzlemde yapılmadan önce de Türk kelimesi yanısıra Türkiyeli de kullanıyor ve anlaşıldığı kadarıyla da sıradan görülüyordu. Yani bugün yüklenen siyasi mana yüklenmiyordu: İstanbul’a Kostantiniye demek gibi.

Bugün benimsediği anlamıyla Atatürkçülükte TTT ve GDT’nin saçma sapan kurmacalar olduğu kabul edilse de hala bir hususta hata yapılmaktadır: 1930’ların hemen başında ortaya atılan TTT ve GDT güya ideolojik olarak Türkiye’yi ve Türkleri muasır medeniyet içinde konumlandırmak ve Avrupa’nın saldırgan devletlerine karşı ülkeyi ve milleti müdafaa etmeye yönelikmiş. Hayır, ileri sürülen bu gerekçelerin herhangi bir anlamı yok! Zira ilk gerekçeyle aşırı davranılmış, kantarın topuzu kaçmıştır.

Ne bu bayram ne de bayramla özdeşleşen “Dağ başını duman almış” diye başlayan Gençlik Marşı Türkiye Cumhuriyeti icadıdır. Bayram Osmanlı İttihadcıları iktidarından kalmadır. Özünde gençleri savaş için her daim dinç tutmak maksadıyla spora yönlendirme amacı taşır. Başlangıçta İdman Bayramı olan ismi İdman Şenlikleri, Mektepliler Bayramı (1924), Mektepler Bayramı (1931), Jimnastik Şenlikleri ve nihayet 1938’te Gençlik ve Spor Bayramı şeklinde değişmiştir. Bu bayrama “Atatürk’ü anma” ibaresinin eklenmesiyse yine 12 Eylül darbecilerinin işidir. Bu 17 Mart 1981 tarihinde gerçekleşir.

Kültürel olarak kendini uzak hissettiği Osmanlı toplumu içinde yalnızlık çeken ve yabancı arkeologlarla devamlı rekabet içinde olan OHB için Batılı meslektaş ve arkadaşları nezdinde itibar kazanmak ve Batılı bir beyefendi muamelesi görmek çok önemliydi. Hatta kardeşi Halil Edhem Bey’in hilafına Rum kökenine vurgu yapmaktan hoşlanır ve tarihçi Edhem Eldem’in işaret ettiği üzere muhtemelen arkeolojik eserlerle Batılılar gibi kendi kökeni arasında ilişki kurardı. Bu onun kişisel zaafıydı.

Çocuk gününü ilk kez bayram olarak addedense 1928 yılı Cumhuriyet Gazetesi başyazarı Yunus Nadi oldu. Ama bu kendi kendine yaptığı bir yakıştırma idi. Resmiyeti yoktu. 1929 yılındaysa Himaye-i Etfal Cemiyeti, kutlamaları tek günden bir haftaya çıkarmanın münasip olduğunu düşünerek “Çocuk Günü” yerine “Çocuk Haftası” demeye başladı. Bu sene nihayet Mustafa Kemal Paşa düzenlenen çocuk balosunu teşrif etti.

İnalcık anlatmıştı; bu bayrama Osmanlı son zamanlarında şeker bayramı da denirmiş. Zira biliyoruz ki İslam nebisi bayramın ilk günü imsak vaktinde mutlaka hurma yiyerek orucu bayrama taşımazdı. Adeti buydu. Nebiye hürmeten de Osmanlı, şeker de demiş geçmiş. Her ismin arkasında dünyevilik aramaya gerek de yok yani!

Resim belki de en sevdiği işti. Beceriksiz sanat tarihçilerinin onun tablolarından birine anlamsız biçimde taktıkları isim Kaplumbağalı Adam oldu. Bu tablosu bugün inanılmaz bir üne kavuştu. Gelgelelim ne fikir orijinaldi ne de kompozisyon. Bir Japon kupüründen mülhemdi. Takılan isim ise akıllara zarar oldu.

Meşhur Osman Hamdi Beyimizin ne doğum ne de ölüm yıl dönümü. E öyleyse bu yazı da nereden çıktı demeyin! Bir kurum bana OHB üzerine bir yazı sipariş etti sonra yetkililer gerekçe göstermemişler ama sanıyorum dile getirdiğim tarihsel “gerçek”ler hoşlarına gitmediği için yayınlayamayız kaydıyla iade ettiler. Ben de aziz ve necip milletim tarihsel “gerçek”lerden mahrum kalmasın “geleceklerini dosdoğru inşa etsinler!” diye yazımı köşeme taşımaya karar verdim.

Mükemmel insan aile büyüğü (annesi diye okuyabilirsiniz) tamamen bunadığında kaç gün içinde ötenaziye karar verir? Mükemmel insan yılda kaç yeşil erik yer? Mükemmel insan paralarını küçükten büyüğe mi büyükten küçüğe mi sıralayıp ikiye katlar? Mükemmel insan hangi partiye oy verir?

Eskiden biliminsanlarının popülerlik kazandığı yerlerin başında saray, zengin hane çevreleri ve manastır, medrese gibi dini kurumlar gelmekteydi. Bugünse medya: başta tv olmak üzere geleneksel ve yeni (sosyal) medya. Bu durum Türkçeye bile yansıdı: TVye çıkmak, internete düşmek! TV ekranı bilimle uğraşan bazı kimseler için hala çok büyülü; oraya “çıkmak” ve bir daha “inmemek” en büyük gaye! Utanç verici! Tiksinç bir hal! Hatta bazılarının TV kanallarında uyuduğuna dair şüphelerim bile var!

Seyyid Onbaşı heykeli dikildikten sonra nedense altı yıl zarfında şekli şemali altı kez değiştirildi. Bu değişikliklerde koca mermi bir kucağa oturtuldu, bir sırta alındı. Seyyid Onbaşı bir Marmara’ya baktırıldı, bi’ Ege’ye. Bir ara Seyyid’e kellik yakıştırılmadı ve kafasına kep konduruldu. Sonra fikir değiştirilip çıkarıldı. En sonundaysa heykel artık tarihi “gerçeklere” münasip yapılsın diye mahkemeye başvuruldu ve bugünki nihai şeklini aldı. Artık heykel geçmişteki Seyyid Onbaşı’ya tamamen “uygun”du!..

Tarih bilincine sahip ve bunu hayatına da tatbik eden kişi kesin konuşmaz, yürüttüğü fikri meşkuk (şek ve şüphe içinde) ve mütereddit biçimde ifade eder, ön yargılardan, peşin hükümlerden uzak durmaya çalışır, yanıltıcı iç ve dış baskılardan kurtulmaya gayret eder. Komplo teorilerini bir tarafa atar. Ama en önemlisi tarihin asla ve kat’a tekerrür etmeyeceğini bilir!

Yapay zekâ ile sosyal medya’nın kesişim alanında bizi büyük bir tehlike bekliyor. Henüz adını koyamadım. Tekliflere açığım! Tehlikeli diye nitelendirmemin sebebi bu ikisinin bir araya geldiğinde yol açacağı toplumsal karışıklıklar. Kısaca hem geçmiş hem de yeni olay ve figürler hakkında imal edilecek montajlamaların sosyal medyada paylaşımıyla ortaya çıkacak karmaşa (kaos) durumunu kast ediyorum.

Medya okur-yazarlığı herkesin bildiği üzere sahip olunması icap eden çok önemli bir özellik oldu. Her duyduğuna, her okuduğuna, her gördüğüne inanma! Bu makalede elbette ki medya okur-yazarlığının dört başı mamur nasıl elde edilebileceğini anlatmayacağım. Sadece çok kısaca, bir fikirle karşılaştığımızda onun komplo teorisi olup olmadığını nasıl anlayabiliriz ile ilgili ipuçları vermeye çalışacağım. En sonunda da tavsiye edeceğim Türkçe kaynakların künyelerini ilave edeceğim.

"Müminlerle dua arasında çok hassas bir çizgi vardır. Çürük din anlayışındakiler ya da kendilerini gerçek mütedeyyinler sananların büyük kısmı dahi netice elde etmek için dua ederler! Bilinçli dua eden azınlıksa kulluklarını musibet ve nimetlerin gelişini Tanrıya arz etmek için dua vakti olarak algılarlar."

Neymiş efendim, ağda yapmasınlarmış! Neymiş efendim, prezervatifin sırası mıymış! Neymiş efendim, tırnaklarını, saçlarını boyamasınlarmış! Sanılıyor ki ‘Bir elinde cımbız, bir elinde ayna umurumda mı dünya!’ diyecekler! Kendine bakmanın, güzel görünmenin ve güzel hissetmenin, ibadetin sırası mıymış! Yiyip, sıkı giyinip ısınmak yetmiyor muymuş! Süsün sırası mıymış! Elleri açıp dua etmek yetmiyor muymuş!

Deprem, hastalık gibi musibetleri (isabet eden demektir!) metafizik açıklamalarla yani günaha bağlayarak ele almak kişisel tercih olabilir. Bana göreyse bu tamamen batıl inançtır. Ama şahsi görüşe sahip olmak ve bunu ifade etmek hususunda kimse kimseye karışamaz. Lakin otorite işin içine girince bu zihniyetin çıktısı olan ifadeler, sınır çizgisinin ihlali anlamına gelir.

İran’da ahlak bekçilerinin aşırı müdahalesine mukavemet halk arasında yayılıyor! Demek bıçak kemiğe dayandı. Bakalım sonu ne olacak? Düzen için kıyafet teferruattır; zaman zaman açık, zaman zaman da kapalı istenir, önemli olan düzenin kendisidir. İktidar özellikle kadın kıyafeti konusunda müdahalecidir. Türkiye’de sanıyorum ezici sayıda insan ama özellikle kadın, kadın kıyafetinin orta karar olmasını istiyor. İşte ne çok açık ne çok kapalı...

Köken (etimoloji) ve şecere (genealogy) çalışmalarıyla elde edilen sonuçlarda çok fazla kusur bulunur. Ehli bile çokça yanılır. Charles’ın cülus töreninden bir kaç gün önce “Yakında kral olması beklenen Prens Charles’ın Hz. Muhammed’e dayandırılan şeceresi!” diye bir Tweet attım. WhatsApp grubunda kıyamet koptu. (Kral Charles’ın şeceresini sık elek kullanarak inceledim; zincirde bir tane çok zayıf halka var: Sevillalı Zaida (1070-1107) ve Kastilya Kralı VI. Alfonso’nun (1040-1109) kızları meselesi.)

Kişinin yalnızca sevdiği işi yapmaya odaklanması dikkatini sevdiği işi yapamayanların çalışma koşullarından uzaklaştırıyor. Hatta işlerini sevseler de sevmeseler de çalışmak zorunda olanlara karşı sorumluluklarını unutturuyor. Onlara karşı ne gibi bir sorumluluğumuz olabilir ki diye düşünüyorsanız çoktan yanlış yere düştünüz demektir. En azından şunu aklımıza getirelim: Sevdiği işi yapanların bu işi yapabilmesinin arkasında bir sürü sevdiği işi yapamayanlar var!

Hedef koymak, ne olursa olsun onu gerçekleştirme mecburiyeti anlamına gelirse hüsran dolayısıyla mutsuzluğun temel sebeplerinden biri olur. İnsan kısa, orta ve uzun vadeli bütün hedeflerini gerçekleştirmek uğrunda ömrünü tüketse bile bu hedefler gerçekleşmediğinde yıkıma uğramaması ve mutsuz olmaması için esas vazifesinin hedefleri gerçekleştirmek değil ama onlar uğrunda çabalamak olduğunu bilmeli ve bunu içselleştirmelidir!

“Son zamanlarda farklı disiplinlerden gelenlerin tarih hakkında iler tutar yanı olmayan bilgilerle ve yorumlarla ahkam kesmeye başladıklarını ve tacizde bulunduklarını görüyorum. Bunu yapan bir çok kişi var ama iki kişi son zamanlarda çok dikkat çekmeye başladı. Dikkatlerini(zi) çekerim! İkisinin ortak yanı gizlemeye çalışsalar da son derece kibirli ve bol kitap sahibi olmaları, tarih ve din konularında sürekli konuşmaları.”

Türk Tarih Tezi’nin temelinde bir ulusu ve o ulusa dayalı milli bir devleti inşa etmek, özgüven (itimad-ı nefs) tesisinde bulunmak, Türklerin “medeni ve ileri (müterakki)” Avrupa ırklarından biri hatta siyahi, sarı, beyaz, kızıl fark etmeksizin tüm insanlığın, tüm ırkların atası olduğunu ileri sürerek uluslararası arenada ona itibar kazandırmak ve İslamiyet’ten koparmak gibi etmenler bulunur.

Güneş Dil Kuramı’nın zirvesinde Mustafa Kemal Paşa, adının bile Türkçeleşmesini ister ve Kemal yerine Şubat 1935 tarihinden itibaren Kamal olarak yazılmasını ister. Gerekçe Kemal isminin Arapça kökenli olmasıydı. Kamal ise Eski Türkçede “ordu, kale” anlamındaymış, karşılığı öyle bulunmuş. Paşa, Mustafa ismini kullanmayı ise çok daha önceleri bırakmıştı biliyoruz. Mustafa ismini hiç sevmemiş ve kullanmak istememiş. Bunu bizzat kendisi ifade ediyor.

Tasvir yaptırmak isteyen müşteriler tahmin edileceği üzere askeri, idari ve dini sınıflardan gelen yüksek rütbeli/mevkili kimselerdir. Bu yüzden tasvir takılan mumyaların sayısı tüm mumyalılar içinde ancak %1-2’yi bulabilmektedir. Demek ki tasvirini yaptırmak mumyalattırmaktan daha maliyetli ve herkese de nasip olmamış.