Onur Erkan

Türkiye AK Parti iktidarından önce ‘yabancı fon’ nedir, pek bilmezdi. AK Parti’nin Avrupa Birliği hamlesiyle başlayan Avrupa kaynaklı yabancı fonların toplamı 2002-2020 arasında 10 milyar avroyu geçti. Çok sayıda bakanlık, çeşitli projelerini buralardan sağladıkları hibelerle yürütüyor. Fahrettin Altun’un başkanlığını yürüttüğü dönemde SETA da bir raporunu AB fonundan yararlanarak hazırlamıştı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Çin Devlet Başkanı Şi Cinping arasındaki telefon görüşmesi hakkında Cumhurbaşkanlığı ve Çin kaynakları ayrı telden çaldı. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na göre Erdoğan görüşmede “Uygur Türklerinin Çin'in eşit vatandaşları olarak huzur içinde yaşamalarının önemini vurguladı.” Çin resmi haber sitesine göre ise Erdoğan, “Türk topraklarını hiç kimsenin Çin’in egemenliğini tehlikeye atan ayrılıkçı faaliyetler için kullanamayacağını” söyledi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yeni göreve başlayan İsrail Cumhurbaşkanı Yitshak Herzog ile 40 dakikalık bir telefon görüşmesi yaptı. Hükümete yakın gazeteler, okurlarının bu görüşmeyi bilmesini uygun bulmadı: Sabah, Hürriyet, Takvim, Akşam, Yeni Şafak, Akit basılı gazetelerinde habere hiç yer vermedi. İnternet siteleri ise Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın kısa açıklamasıyla yetindi. Görüşme İsrail medyasında tam tersine geniş yer buldu.

Çin Komünist Partisi 100. yıldönümü için online siyasi partiler zirvesi düzenledi. Zirveye dünyadan Maocu ve komünist partilerle ‘Bir Kuşak Bir Yol’ kapsamında Çin ile ekonomik ilişkiler kuran ülkelerden partiler katıldı. İmran Khan, Çin liderinin merhamet ve adaletini övdü. Mahmud Abbas, Filistin’e desteği için Çin’e teşekkür etti. Erdoğan’ın Türkiye medyasına yansımayan yazılı bir mesaj gönderdiği toplantıya Vatan Partisi 1200 kişiyle katıldı. AK Parti ve CHP’den birer temsilci toplantıyı online izledi.

Türkiye gıda ürünlerini Çin pazarına sokan Uygur iş insanı Musa İmam'a verilen 18 yıl hapis cezasının gerekçeleri ortaya çıktı. İmam'a yönelik suçlamalar arasında oğlunun Türkiye seyahatleri de var. Musa İmam 2000-2017 arasında Ülker, Çaykur, Beko, Evyap’ın da aralarında bulunduğu 8 Türkiye firmasının Çin bayiliğini yapmıştı.

Pakistan Başbakanı İmran Khan geçen hafta Amerikan HBO televizyonunun Uygur sorusunu geçiştirdi, Çin devlet televizyonuna konuşup Pekin için “kötü gün dostu” dedi, en son Çin Komünist Partisi’nin 100. Yıldönümü mesajında Çin’deki tek partili sisteminin “seçimli demokrasiden daha başarılı” olduğunu iddia etti. Peki, Pakistan’ın göreve başladığında eski yönetimin Çin’le yakınlaşma politikalarını eleştiren, Hindistan’daki İslamofobiden şikâyet eden başbakanı nasıl Uygur meselesinde ağzını açamayan bir Çin hayranı haline geldi?

Çin'in Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan Şincan İslam Enstitüsü akademisyenlerinden haber alınamıyor. 2018 yılından beri irtibat kurulamayan akademisyenler, 2013 yılında dönemin Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez'i Çin ziyareti sırasında enstitüde karşılayanlar arasındaydı. Görmez, Serbestiyet’e yaptığı açıklamada tutuklu olduğu düşünülen akademisyenler için Çin makamlarına üç kez yazı yazdığını ama “araştıracağız” dışında bir cevap alamadığını söyledi.

Çin, bağımsız özel Uygur Mahkemesi’nde ‘Uygur Soykırımı’ suçlamasıyla gıyabında yargılanmaya başladı. Mahkemeden birkaç gün sonra gelen G7 Zirvesi’nde Çin ve Uygurlar önemli gündem maddelerinden biri oldu. Bu günlerde İstanbul’da bulunan Uygur diasporasının etkin ismi, Uygur Hareketi Başkanı Rushan Abbas ile konuştuk.

Çin’in, Fudan Üniversitesi'nin bir kampüsünü Budapeşte'de kurma planı, Orban yönetimine karşı muhalefetin yeni gündemi haline geldi. Muhalif belediye başkanı kampüs planındaki caddelere Uygur Şehitleri, Özgür Hong Kong, Dalay Lama adlarını verdi. Binlerce kişinin katıldığı protesto gösterisinde konuşan, muhalefet blokunun en güçlü başbakan adayı Budapeşte Belediyesi Başkanı Karacsony "Fudan protestoları iktidara muhalefetin simgesi" dedi. Tepkiler üzerine geri adım atan Viktor Orban projenin 2022 genel seçimlerinden sonra halk oylamasına sunulacağını duyurdu. Protestoların sembolü ise Çin lideri Şi Cinping'e benzetildiğine dair espriler yüzünden Çin'de yasaklanan Winnie the Pooh.

2008’den beri Türkiye’ye girişi engellenen Dünya Uygur Kongresi Başkanı Dolkun İsa’nın davası yarın Ankara’da görülecek. Dolkun İsa Ankara’daki davasını ve Londra’da ilk tur duruşmaları tamamlanan Uygur Mahkemesi’ni Serbestiyet’e anlattı: “İkamet ettiğim Almanya’dan Avrupa’nın birçok ülkesine ve ABD’ye seyahatlerimde bir sorun yaşamıyorum. Türkiye'ye girişime yönelik engelin Çin'in baskıları yüzünden olduğunu düşünüyorum.”

Çin Halk Cumhuriyeti'nin "Uygur Soykırımı" suçlamasıyla gıyabında yargılandığı ilk dava, Uygur Mahkemesi (Uyghur Tribunal) adlı uluslararası mahkemede 4 Haziran Cuma günü Londra'da başladı. 4-7 Haziran tarihleri arasında yaklaşık 30 tanığın ifadesinin alınacağı mahkemenin ikinci duruşmasının Eylül ayında görüleceği tahmin ediliyor. Uyghur Tribunal Youtube kanalından canlı olarak yayımlanan mahkemede işkence gördüğünü anlatan tanıkların yer yer konuşmakta zorlandıkları görülüyor.

Bu aralar gazetelerde sık sık Çin Büyükelçiliği’nin ve diğer Çin devlet kurumlarının ilanları görünüyor. Hürriyet gazetesine bayram ilanı veren elçilik, aynı gün Çin’den ilan talebi bir yazışma grubunda yanlışlıkla ortaya çıkan Cumhuriyet gazetesine ise bir hafta sonra Pekin Kış Olimpiyatları ilanı verdi. Çin Büyükelçisi ile özel röportajlar, Çin Haber Ajansı’nın hazırladığı tam sayfa haber kılığında ilanlar, Çin özel ekleri ile bu ülke Türkiye medyasını kullanmanın pratik bir yolunu bulmuş görünüyor.

Dağlık Karabağ savaşıyla Türkiye’deki popülaritesi zirve yapan Azerbaycan lideri İlham Aliyev, Noel çamı önündeki fotoğrafı, Ramazan’da çay keyfi videosu ve İsrail’e karşı sessizliğiyle muhafazakarları, Uygurlara karşı sessizliğini korurken Çinli şirketleri Karabağ’a davet eden tweeti ve bizzat Bahçeli’nin planlarını açıkladığı MHP’nin Şusa’da yaptırmak istediği okula onay vermeyerek ise milliyetçileri kızdırdı. En son Eurovision’da Azerbaycan’dan İsrail’e 12 puan geldi.

Bisküvi ve çikolata üretiminde Uygur Özerk Bölgesi’ndeki en büyük marka olan İhlas’ın sahibi iş insanı Musa İmam, 2018’den beri kendisinden haber alınamadan tutulduğu kampta 18 yıl hapis cezasına çarptırıldı. İmam’ın 22 yaşındaki oğlu da 8 yıl ceza aldı. Fabrikalarında binlerce kişinin çalıştığı Musa İmam’ın ağabeyi Türk vatandaşı. Aile 2000-2017 yılları arasında 17 yıl Ülker’in Çin bayiliğini yapmıştı. İmam’ın ABD’deki oğlu Çin Büyükelçiliği’ne mektup yazdı: “Ailemizin tamamı işadamıdır ve bırakın siyasete karışmak veya kamu düzenini bozmak bir yana, hiçbir zaman sabıka kaydı olmamıştır.”

Çin’in Uygurlara yönelik baskıları tüm dünyanın tepkisini çekerken Milli Eğitim Bakanlığı’nın resmi yazıyla öğrencilere duyurduğu Hayalimdeki Çin resim yarışması 2016 yılından bu yana düzenleniyor. Yarışmanın sponsoru Çin Büyükelçiliği, kazananların katıldığı Çin gezisinin masrafları Çin Kültür Bakanlığı tarafından karşılanıyor. 2016’dan bu yana yarışmayı düzenleyen vakfın başkanı olan Sinolog Bülent Okay, Serbestiyet’e konuştu: “Uygurlar ve Çin arasındaki çelişkiler Amerika ve Batı dünyası tarafından kaşınıyor.”